1. Bún Mọc Kim Sơn

Mở đầu hành trình ẩm thực Ninh Bình, không thể không nhắc đến món Bún Mọc Kim Sơn dân dã mà tinh tế. Khác với bún mọc ở nhiều nơi khác, bún mọc Kim Sơn gây ấn tượng bởi những viên mọc được làm hoàn toàn thủ công từ thịt lợn tươi ngon, xay nhuyễn cùng mộc nhĩ, nấm hương và các loại gia vị bí truyền. Nước dùng được ninh từ xương ống, có vị ngọt thanh tự nhiên, trong vắt và thơm lừng mùi hành phi.

Tô bún đầy đặn với những sợi bún trắng ngần, mọc giòn sần sật, thêm chút dọc mùng xanh mướt, vài lát hành tây thái mỏng và rau thơm tươi rói. Khi ăn, thực khách có thể thêm chút măng ớt cay nồng hoặc dấm tỏi để tăng thêm hương vị. Đây là món ăn sáng quen thuộc, cung cấp đủ năng lượng cho một ngày dài khám phá Ninh Bình.

Địa chỉ gợi ý: Các quán ăn tại thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn.

Giá tham khảo: 25.000 – 40.000 VNĐ/tô.

2. Xôi Trứng Kiến Nho Quan

Đây là một trong những món ăn độc đáo và mang đậm hương vị núi rừng nhất của Ninh Bình. Xôi trứng kiến chỉ có theo mùa, thường vào khoảng tháng 2 đến tháng 5 âm lịch, khi loài kiến nâu làm tổ trên cây. Người dân địa phương sẽ vào rừng tìm những tổ kiến lớn, lấy phần trứng non (trứng lép) màu trắng sữa, căng mọng.

Trứng kiến sau khi làm sạch sẽ được phi thơm với hành khô, nêm nếm gia vị vừa ăn. Gạo nếp nương dẻo thơm được đồ chín tới, sau đó trộn đều cùng trứng kiến đã xào và một ít mỡ hành. Đĩa xôi nóng hổi, thơm phức mùi nếp mới, béo ngậy vị trứng kiến tan trong miệng, điểm xuyết vị thơm của hành phi tạo nên một trải nghiệm ẩm thực vô cùng đặc biệt. Nhiều người ban đầu có thể e dè, nhưng một khi đã thử thì khó lòng quên được hương vị lạ mà ngon này.

Địa chỉ gợi ý: Các nhà hàng đặc sản tại huyện Nho Quan (theo mùa).

Giá tham khảo: 50.000 – 100.000 VNĐ/đĩa (tùy mùa và số lượng).

3. Bún Chả Quạt

Tuy không phải là món ăn quá xa lạ, nhưng Bún Chả Quạt Ninh Bình lại mang một nét riêng, hấp dẫn thực khách bởi cách chế biến độc đáo và hương vị đậm đà. Thịt lợn ba chỉ hoặc nạc vai được thái miếng vừa ăn, tẩm ướp kỹ lưỡng với nước mắm, đường, tiêu, hành khô và một số gia vị đặc trưng khác. Điểm khác biệt nằm ở chỗ thịt được kẹp vào những chiếc quạt tre (hoặc vỉ nướng) và nướng trực tiếp trên than hoa đỏ rực.

Quá trình nướng đòi hỏi sự khéo léo để thịt chín đều, vàng ruộm, dậy mùi thơm nức mà không bị cháy. Miếng chả nướng có lớp vỏ ngoài hơi xém cạnh, bên trong mềm ngọt, thấm đẫm gia vị. Bún chả quạt thường được ăn kèm với bún rối trắng tinh, nước chấm chua ngọt được pha khéo léo với đủ vị mặn, ngọt, chua, cay, thêm chút đu đủ, cà rốt ngâm giòn và các loại rau sống tươi ngon như xà lách, tía tô, kinh giới…

Địa chỉ gợi ý: Các quán bún chả trên đường phố Ninh Bình, đặc biệt khu vực thành phố.

Giá tham khảo: 30.000 – 50.000 VNĐ/suất.

4. Cá Kho Gáo

Cá kho gáo là món ăn dân dã, gắn liền với bữa cơm của người dân vùng chiêm trũng Ninh Bình. Điểm đặc biệt làm nên hương vị độc đáo của món này chính là quả gáo – một loại quả rừng có vị chua thanh và hơi chát nhẹ, thường mọc ven sông, ven suối. Người ta thường dùng cá tràu (cá quả), cá rô đồng hoặc các loại cá sông khác để kho cùng quả gáo.

Cá được làm sạch, ướp gia vị đậm đà gồm nước mắm, muối, đường, tiêu, nghệ, riềng. Quả gáo được thái lát hoặc bổ cau, xếp dưới đáy nồi cùng một ít riềng, sau đó xếp cá lên trên và thêm gia vị. Món cá được kho trên lửa nhỏ liu riu trong nhiều giờ cho đến khi cá chín nhừ, xương mềm, nước kho sánh lại, quyện đều vị ngọt của cá, vị chua thanh của gáo và mùi thơm nồng của riềng, nghệ. Cá kho gáo ăn cùng cơm trắng nóng hổi thì không gì sánh bằng, vị chua của gáo giúp giảm độ tanh của cá và làm món ăn trở nên thanh tao, lạ miệng.

Địa chỉ gợi ý: Các nhà hàng phục vụ món ăn đồng quê tại Ninh Bình, hoặc có thể đặt trước tại các hộ gia đình.

Giá tham khảo: Tùy loại cá và trọng lượng, thường từ 150.000 VNĐ trở lên/nồi.

5. Thịt Dê Núi Ninh Bình

Nhắc đến đặc sản Ninh Bình, không thể nào bỏ qua thịt dê núi. Dê ở đây được chăn thả tự nhiên trên các dãy núi đá vôi, ăn các loại lá cây thuốc và thảo dược, nên thịt rất săn chắc, ít mỡ và có hương vị thơm ngon đặc trưng, không bị hôi như dê nuôi ở nhiều nơi khác.

Thịt dê núi Ninh Bình có thể chế biến thành hàng chục món ăn hấp dẫn, mỗi món một hương vị riêng. Phổ biến và được yêu thích nhất phải kể đến:

• Dê tái chanh: Thịt dê tươi được thái lát mỏng, nhúng nhanh qua nước sôi hoặc áp chảo tái, sau đó trộn với nước cốt chanh, riềng, sả, ớt, lá chanh thái chỉ và các loại rau thơm. Món ăn có vị chua thanh, ngọt thịt, thơm nồng mùi gia vị, ăn kèm tương bần hoặc nước mắm gừng rất hợp.
• Dê nướng: Thịt dê tẩm ướp gia vị rồi nướng trên than hoa cho đến khi vàng ruộm, thơm lừng.
• Dê hấp: Giữ được vị ngọt tự nhiên của thịt dê, thường hấp cùng sả, gừng.
• Nem dê: Thịt dê băm nhỏ trộn với bì và thính, gói lá ổi, lên men tự nhiên.
• Lẩu dê: Nước lẩu ngọt xương, thơm thuốc bắc, nhúng kèm thịt dê và các loại rau núi.
• Chân dê hầm thuốc bắc: Món ăn bổ dưỡng, tốt cho sức khỏe.

Địa chỉ gợi ý: Nhà hàng Đức Dê (gần khu du lịch Tràng An), Nhà hàng Chính Thư (Khu vực Hang Múa), các nhà hàng dọc đường đi Tràng An, Tam Cốc.

Giá tham khảo: Khoảng 150.000 – 300.000 VNĐ/món (tùy món và nhà hàng).

6. Cá Chuối Nướng

Thêm một món ăn đồng quê dân dã nhưng lại có sức hấp dẫn lạ kỳ, đó là cá chuối nướng. Cá chuối (còn gọi là cá quả, cá lóc) được chọn là những con to, béo, còn tươi sống. Sau khi làm sạch, cá không cần đánh vảy mà để nguyên con, dùng rơm khô hoặc lá chuối khô phủ lên và đốt lửa nướng.

Cách nướng độc đáo này giúp cá chín từ từ bằng hơi nóng của tro và rơm, giữ được vị ngọt tự nhiên và độ ẩm của thịt cá. Lớp vảy cháy bên ngoài bảo vệ phần thịt bên trong không bị khô. Khi cá chín, lớp vảy cháy đen được cạo bỏ, để lộ ra phần thịt cá trắng ngần, thơm phức. Cá chuối nướng thường được cuốn với bánh đa nem, bún, các loại rau sống (khế chua, chuối xanh, dứa, rau thơm…) và chấm cùng nước mắm chua ngọt hoặc mắm nêm pha đậm đà. Vị ngọt của cá, vị thơm của rơm nướng quyện cùng vị chua, chát, cay của rau và nước chấm tạo nên một bản hòa tấu hương vị khó quên.

Địa chỉ gợi ý: Các nhà hàng ẩm thực đồng quê tại Tam Cốc, Tràng An.

Giá tham khảo: Khoảng 150.000 – 250.000 VNĐ/con (tùy kích cỡ).

7. Cơm Cháy Ninh Bình

Cơm cháy từ lâu đã trở thành món đặc sản “quốc dân”, là thức quà không thể thiếu khi du khách rời Ninh Bình. Khác với cơm cháy ở những nơi khác, cơm cháy Ninh Bình được làm từ gạo dẻo thơm, nấu bằng nồi gang trên bếp củi để tạo ra lớp cháy dày, vàng ruộm và giòn tan dưới đáy nồi.

Miếng cháy sau khi lấy ra được phơi hoặc sấy khô, sau đó chiên phồng trong dầu nóng cho đến khi nở bung, giòn rụm. Điểm nhấn đặc biệt của cơm cháy Ninh Bình là phần nước sốt ăn kèm, thường là sốt thịt dê, sốt tim cật hoặc sốt thịt bò. Nước sốt sánh đặc, đậm đà hương vị, có thêm hành tây, nấm hương, cà rốt thái hạt lựu, rưới lên miếng cơm cháy giòn tan tạo thành một sự kết hợp hoàn hảo. Khi ăn, thực khách sẽ cảm nhận được độ giòn của cơm, vị béo ngậy của nước sốt, vị ngọt của thịt và rau củ. Ngoài ra, còn có loại cơm cháy chà bông (ruốc) tiện lợi để mua về làm quà.

Địa chỉ gợi ý: Hầu hết các nhà hàng, quán ăn tại Ninh Bình đều phục vụ món này. Có thể mua cơm cháy đóng gói tại các cửa hàng đặc sản dọc đường quốc lộ 1A, khu vực Bái Đính, Tràng An.

Giá tham khảo: Ăn tại quán khoảng 80.000 – 150.000 VNĐ/đĩa. Mua về làm quà khoảng 40.000 – 70.000 VNĐ/gói.

8. Bánh Trôi Ninh Bình

Nếu có dịp đến Ninh Bình vào những ngày hè oi ả, đừng bỏ qua cơ hội thưởng thức món bánh trôi thanh mát đặc trưng của vùng đất này. Bánh trôi Ninh Bình có nét tương đồng với chè trôi nước miền Nam nhưng lại mang hương vị riêng biệt.

Vỏ bánh được làm từ bột gạo nếp dẻo thơm. Nhân bánh đa dạng, có thể là nhân đậu xanh xay nhuyễn sên với đường và dừa nạo, hoặc độc đáo hơn là nhân hoa bưởi thơm lừng. Viên bánh tròn trịa, trắng nõn được luộc chín trong nước sôi, sau đó vớt ra thả vào bát nước đường mật mía hoặc đường phèn nấu cùng gừng tươi thái sợi. Nước đường có vị ngọt thanh, thơm dịu mùi gừng và mật mía, không quá gắt. Khi ăn, người ta thường rắc thêm chút vừng rang hoặc lạc rang giã nhỏ để tăng thêm độ bùi và hấp dẫn. Bát bánh trôi thanh mát, dẻo thơm, ngọt dịu là món tráng miệng giải nhiệt tuyệt vời.

Địa chỉ gợi ý: Các quán chè, quán ăn vặt trong thành phố Ninh Bình hoặc các khu chợ địa phương.

Giá tham khảo: 10.000 – 20.000 VNĐ/bát.

9. Gỏi Cá Nhệch Kim Sơn

Gỏi cá nhệch là một đặc sản trứ danh của vùng đất ven biển Kim Sơn, Ninh Bình. Đây là món ăn đòi hỏi sự kỳ công và tỉ mỉ trong khâu chế biến. Cá nhệch là loại cá da trơn, sống ở vùng nước lợ, thịt chắc, ngọt và ít xương. Để làm gỏi, người ta chọn những con cá nhệch tươi sống, làm sạch nhớt bằng tro bếp hoặc lá tre, sau đó lọc lấy phần thịt phi lê.

Thịt cá được thái lát mỏng, bóp qua với nước cốt chanh hoặc dấm để tái chín, sau đó trộn đều với thính gạo rang vàng thơm lừng và các loại gia vị. Da cá được chiên giòn tan. Điểm đặc sắc nhất của món gỏi này là nước chấm (hay còn gọi là chẻo). Chẻo được nấu từ xương cá giã nhuyễn, đun kỹ với mẻ chua, gừng, tỏi, ớt, mắm tôm và các gia vị đặc trưng khác tạo thành một loại nước chấm sền sệt, màu vàng nâu, có vị béo ngậy, chua thanh, cay nồng và thơm phức.

Khi ăn, thực khách dùng bánh đa nem hoặc lá sung để cuốn gỏi cá, thêm các loại rau thơm như lá mơ, lá sung, húng quế, tía tô, kinh giới, khế chua, chuối xanh… rồi chấm ngập vào bát chẻo đậm đà. Sự hòa quyện giữa vị ngọt của cá, vị bùi của thính, vị chua cay mặn ngọt của chẻo và hương thơm của các loại rau tạo nên một món ăn tinh tế, chinh phục cả những thực khách khó tính nhất.

Địa chỉ gợi ý: Các nhà hàng đặc sản tại Kim Sơn, nhà hàng Vũ Bảo (TP. Ninh Bình), nhà hàng Tính Gỏi (Kim Sơn).

Giá tham khảo: Khoảng 300.000 – 500.000 VNĐ/suất (cho 2-4 người ăn).

10. Ốc Núi Ninh Bình

Ốc núi là một đặc sản hiếm có, chỉ xuất hiện ở những vùng núi đá vôi như Ninh Bình. Loại ốc này thường chỉ ra khỏi hang kiếm ăn vào mùa mưa (từ tháng 4 đến tháng 8), thức ăn chủ yếu là các loại cây cỏ, thảo dược trên núi đá, vì vậy thịt ốc rất sạch, dai, giòn và có vị ngọt thanh, thoảng mùi thuốc bắc.

Ốc núi có thể chế biến thành nhiều món ngon như hấp gừng sả, xào me, xào sả ớt, luộc chấm mắm gừng hoặc nấu canh. Món ốc núi hấp gừng sả là phổ biến nhất, giữ được trọn vẹn vị ngọt tự nhiên của ốc. Ốc được làm sạch, hấp cùng gừng, sả đập dập, thêm chút lá chanh. Khi chín, thịt ốc dai giòn sần sật, chấm cùng nước mắm gừng pha chua ngọt cay cay thì ngon tuyệt. Đây là món nhậu lai rai hoặc món ăn chơi rất được ưa chuộng khi đến Ninh Bình.

Địa chỉ gợi ý: Các nhà hàng đặc sản ở khu vực Tam Cốc, Tràng An, thành phố Ninh Bình (thường có theo mùa).

Giá tham khảo: Khoảng 70.000 – 150.000 VNĐ/đĩa (tùy mùa và kích cỡ).

11. Nem Chua Yên Mạc

Nem chua Yên Mạc (huyện Yên Mô) là một trong những niềm tự hào của ẩm thực Ninh Bình, nổi tiếng không kém gì nem chua Thanh Hóa. Nem được làm từ thịt lợn nạc mông tươi ngon, thái hoặc giã nhỏ, trộn đều với bì lợn luộc thái chỉ, thính gạo rang thơm và các loại gia vị như tỏi, ớt, tiêu, đường, muối theo một tỉ lệ bí truyền.

Hỗn hợp thịt sau khi trộn kỹ được gói chặt tay bằng lá ổi (giúp tạo mùi thơm và vị hơi chát đặc trưng) và bên ngoài là nhiều lớp lá chuối tươi để nem lên men tự nhiên. Sau khoảng 3-5 ngày (tùy thời tiết), nem chín sẽ có màu hồng tươi hấp dẫn, vị chua thanh dịu nhẹ, vị ngọt của thịt, vị cay nồng của tỏi ớt, vị thơm của thính và lá ổi, cùng độ giòn sần sật của bì lợn.

Nem chua Yên Mạc thường được ăn trực tiếp, chấm cùng tương ớt hoặc nước mắm tỏi ớt, dùng làm món khai vị trong các bữa tiệc hoặc làm quà biếu rất ý nghĩa.

Địa chỉ gợi ý: Các cơ sở sản xuất nem tại xã Yên Mạc, huyện Yên Mô. Có thể mua tại các cửa hàng đặc sản Ninh Bình.

Giá tham khảo: Khoảng 40.000 – 60.000 VNĐ/chục.

12. Các Đặc Sản Khác

Ngoài những món ăn kể trên, Ninh Bình còn có nhiều đặc sản hấp dẫn khác mà bạn có thể thưởng thức hoặc mua về làm quà:

• Mắm tép Gia Viễn: Được làm từ những con tép riu tươi sống ở vùng chiêm trũng Gia Viễn, ướp muối và thính theo phương pháp gia truyền, tạo ra loại mắm tép chưng thịt hoặc dùng để chấm rau, thịt luộc vô cùng thơm ngon, đậm đà.
• Rượu cần Nho Quan: Loại rượu đặc trưng của đồng bào dân tộc Mường ở Nho Quan, được làm từ gạo nếp nương và men lá rừng, ủ trong những chiếc vò lớn. Rượu có vị ngọt thơm, cay nhẹ, uống bằng những chiếc cần tre dài, thường dùng trong các dịp lễ hội, tiếp khách quý.
• Dứa Đồng Giao: Thương hiệu dứa nổi tiếng cả nước với vị ngọt đậm, thơm lừng, mắt dứa nông, có thể ăn tươi hoặc chế biến thành nhiều sản phẩm khác.