Mục lục

Giới thiệu: Về Thái Bình, nhớ vị Bánh Cáy Làng Nguyễn

Thái Bình, mảnh đất hiền hòa nằm nép mình bên dòng sông Hồng và sông Luộc, không chỉ nổi tiếng với những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, những làn điệu chèo mượt mà, mà còn níu chân du khách bởi nền ẩm thực phong phú, đậm đà bản sắc đồng quê. Nhắc đến đặc sản Thái Bình, không thể không kể đến Bánh Cáy Làng Nguyễn – một thức quà quê giản dị mà tinh tế, mang trong mình cả câu chuyện lịch sử và tâm huyết của người nghệ nhân.

Đối với những người con xa quê, Bánh Cáy không chỉ là món ăn, mà còn là ký ức, là hương vị quê nhà thân thương. Còn với du khách phương xa, thưởng thức miếng bánh cáy là một cách tuyệt vời để chạm vào hồn cốt văn hóa ẩm thực của vùng đất “chị Hai năm tấn”. Hãy cùng chúng tôi khám phá hành trình thú vị của món bánh độc đáo này, từ nguồn gốc lịch sử, quy trình chế biến cầu kỳ đến hương vị khó quên đã làm say lòng biết bao thế hệ.

Bánh Cáy Làng Nguyễn - Đặc sản Thái Bình

Nguồn gốc lịch sử: Giai thoại về món bánh “tiến vua”

Bánh Cáy có nguồn gốc từ Làng Nguyễn, thuộc xã Nguyễn Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Tương truyền, món bánh này ra đời vào khoảng thế kỷ 18, do bà Nguyễn Thị Tân, một người phụ nữ tài hoa, khéo léo của làng sáng tạo ra. Bà vốn là người hay lam hay làm, luôn tìm tòi những món ăn mới lạ từ những nguyên liệu sẵn có của đồng quê.

Vào một dịp vua Lê Hiến Tông (có tài liệu ghi là vua Mạc Kính Cung hoặc một vị vua khác, nhưng giai thoại về việc tiến vua là phổ biến) tuần du qua vùng đất Sơn Nam (bao gồm cả Thái Bình ngày nay), quan địa phương đã dâng lên vua những sản vật quý của vùng. Trong đó, có món bánh đặc biệt do bà Tân làm ra. Vua ăn thử thấy hương vị rất lạ miệng, thơm ngon, vừa dẻo, vừa giòn, ngọt bùi lại có chút cay ấm của gừng. Thấy những hạt nếp vàng óng trong miếng bánh giống hình trứng con cáy (một loài cua nhỏ sống ở vùng duyên hải), nhà vua đã tấm tắc khen và đặt tên cho món bánh là “Bánh Cáy”.

Từ đó, Bánh Cáy Làng Nguyễn trở nên nổi tiếng, được chọn làm vật phẩm tiến vua và là món quà quý trong các dịp lễ Tết, hội hè của người dân địa phương. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, công thức và kỹ thuật làm Bánh Cáy vẫn được người dân Làng Nguyễn gìn giữ, lưu truyền từ đời này sang đời khác, trở thành một niềm tự hào của ẩm thực Thái Bình.

Nguyên liệu dân dã – Tinh túy từ đồng quê Thái Bình

Điều làm nên sự đặc biệt của Bánh Cáy Làng Nguyễn chính là sự hòa quyện tinh tế của những nguyên liệu hết sức dân dã, quen thuộc từ chính mảnh đất Thái Bình. Mỗi thành phần đều được lựa chọn kỹ lưỡng, góp phần tạo nên hương vị độc đáo không thể lẫn vào đâu được:

  • Gạo nếp cái hoa vàng: Phải là loại nếp mới, hạt tròn, mẩy, trắng trong, có mùi thơm đặc trưng. Gạo nếp là thành phần chính tạo nên độ dẻo thơm cho bánh.
  • Gấc và quả Dành dành: Đây là hai nguyên liệu tạo màu tự nhiên cho “cáy”. Gấc chín đỏ au tạo màu đỏ cam, còn quả dành dành (hay chi tử) cho màu vàng tươi. Chúng không chỉ tạo màu đẹp mắt mà còn góp phần tạo hương vị thoang thoảng cho bánh.
  • Lạc (đậu phộng): Chọn loại lạc cúc, hạt nhỏ, mẩy, rang chín tới, giã dập vừa phải để giữ được độ bùi và giòn.
  • Vừng (mè): Thường dùng cả vừng trắng và vừng đen, rang thơm, tạo vị béo ngậy và mùi thơm đặc trưng.
  • Mỡ phần: Chọn loại mỡ khổ hoặc mỡ gáy lợn, luộc chín tới, thái hạt lựu nhỏ rồi rim hoặc ngào đường cho đến khi miếng mỡ trở nên trong veo, giòn tan mà không ngấy. Đây là một thành phần quan trọng tạo nên độ béo ngậy và kết cấu đặc biệt cho bánh.
  • Gừng tươi: Chọn gừng già, giã nhỏ hoặc thái chỉ, tạo vị cay ấm, nồng nàn, cân bằng vị ngọt của đường và vị béo của mỡ.
  • Vỏ quýt (trần bì): Vỏ quýt khô thái chỉ, tạo mùi thơm the mát, giúp bánh không bị ngán.
  • Mạch nha và đường kính trắng: Chất kết dính và tạo độ ngọt thanh tao cho bánh. Tỷ lệ đường và mạch nha phải được cân đo đong đếm chính xác để bánh có độ ngọt vừa phải, không quá gắt.

Sự kết hợp hài hòa giữa các nguyên liệu tưởng chừng đơn giản này đòi hỏi sự tinh tế và kinh nghiệm của người làm bánh, để mỗi thành phần phát huy tối đa hương vị đặc trưng của mình.

Nguyên liệu làm Bánh Cáy Làng Nguyễn

Quy trình chế biến công phu: Kỳ công trong từng công đoạn

Làm Bánh Cáy Làng Nguyễn là một quá trình đòi hỏi sự tỉ mỉ, kiên nhẫn và khéo léo qua nhiều công đoạn phức tạp. Đây không chỉ là việc nấu nướng đơn thuần mà còn là cả một nghệ thuật được đúc kết qua nhiều thế hệ.

Làm Cáy: Nền tảng sắc màu và hương vị

Đây là công đoạn tạo ra những “hạt cáy” – thành phần tên gọi của bánh:

  1. Nấu xôi: Gạo nếp được vo sạch, ngâm đủ giờ. Một phần gạo được trộn với thịt gấc để tạo màu đỏ cam, phần còn lại trộn với nước cốt quả dành dành để tạo màu vàng. Sau đó, gạo được đồ thành xôi chín dẻo.
  2. Giã xôi: Xôi sau khi đồ chín còn nóng hổi sẽ được cho vào cối giã thật nhuyễn mịn. Công đoạn này đòi hỏi sức khỏe và sự đều tay để xôi quyện lại thành một khối dẻo mà không bị nát.
  3. Cán và cắt: Khối xôi đã giã nhuyễn được cán mỏng thành những tấm có độ dày vừa phải. Sau đó, người ta dùng dao sắc cắt thành những sợi nhỏ hoặc hạt vuông có kích thước đều nhau, mô phỏng hình dáng “trứng cáy”.
  4. Sấy khô: Những sợi/hạt xôi này được đem đi phơi nắng hoặc sấy trong lò cho đến khi khô giòn tan. Thành phẩm này được gọi là “cáy”. Việc sấy khô giúp cáy bảo quản được lâu và tạo độ giòn đặc trưng khi trộn bánh.

Làm đường và phối trộn: Nghệ thuật hòa quyện

Đây là giai đoạn quyết định hương vị và kết cấu cuối cùng của bánh:

  1. Chuẩn bị nguyên liệu phụ: Lạc, vừng rang chín thơm. Mỡ phần thái hạt lựu, luộc sơ rồi ngào với đường cho trong và giòn. Gừng tươi giã nhỏ hoặc thái chỉ. Vỏ quýt thái sợi.
  2. Nấu nước đường: Đường kính trắng và mạch nha được đun nóng chảy trên lửa nhỏ liu riu cùng một ít nước lọc. Phải canh lửa và khuấy đều tay để đường tan hoàn toàn, đạt đến độ sánh cần thiết (thử đường bằng cách nhỏ một giọt vào bát nước lạnh, nếu giọt đường đông lại, không tan ra là đạt). Việc nấu đường đúng độ rất quan trọng, nếu non quá bánh sẽ bị ỉu, nếu già quá bánh sẽ cứng.
  3. Phối trộn: Khi nước đường đã đạt, nhanh tay cho lần lượt các nguyên liệu đã chuẩn bị vào: cáy đã sấy khô, lạc, vừng, mỡ ngào đường, gừng, vỏ quýt. Đảo đều liên tục và nhanh tay trên bếp với lửa nhỏ để các nguyên liệu quyện đều vào nhau và thấm đẫm nước đường. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo để hỗn hợp quyện đều mà không bị cháy hay vón cục.

Công đoạn trộn Bánh Cáy

Hoàn thiện: Đóng khuôn và bảo quản

  1. Vào khuôn: Khi hỗn hợp còn nóng, nhanh chóng đổ vào khuôn đã được lót sẵn vừng rang hoặc giấy chống dính. Khuôn thường có hình vuông hoặc chữ nhật. Dùng dụng cụ ép chặt hỗn hợp xuống để bánh có độ kết dính tốt, bề mặt phẳng mịn.
  2. Rắc vừng: Rắc thêm một lớp vừng rang lên bề mặt bánh và ép nhẹ để vừng bám vào, tạo độ thơm và thẩm mỹ.
  3. Làm nguội và cắt bánh: Để bánh nguội hoàn toàn trong khuôn rồi mới lấy ra. Dùng dao sắc, cắt bánh thành những miếng vuông hoặc chữ nhật vừa ăn.
  4. Đóng gói: Bánh sau khi cắt được đóng gói cẩn thận bằng giấy bóng kính hoặc hút chân không để giữ được độ giòn và hương vị lâu hơn.

Toàn bộ quy trình làm bánh cáy đòi hỏi sự công phu, tỉ mỉ và kinh nghiệm được truyền lại qua nhiều thế hệ. Chính sự cầu kỳ này đã tạo nên giá trị đặc biệt cho món đặc sản của Làng Nguyễn.

Hương vị đặc trưng: Bản hòa tấu của vị giác

Thưởng thức một miếng Bánh Cáy Làng Nguyễn là trải nghiệm một bản giao hưởng hương vị độc đáo. Vị ngọt thanh của đường và mạch nha quyện lẫn, không quá gắt, đủ để làm nền cho các thành phần khác tỏa sáng.

Đầu tiên là cảm giác dẻo thơm của những hạt “cáy” làm từ nếp cái hoa vàng, xen lẫn với độ giòn tan khi cắn phải những hạt cáy được sấy kỹ. Tiếp đến là vị béo ngậy nhưng không hề gây ngán của những viên mỡ phần trong veo, đã được xử lý khéo léo. Vị bùi bùi của lạc rang, thơm nồng của vừng rang lan tỏa trong khoang miệng. Điểm xuyết vào đó là vị cay nhẹ, ấm áp của gừng tươi và hương thơm the mát đặc trưng của vỏ quýt.

Tất cả hòa quyện lại tạo thành một hương vị phức hợp, hài hòa, đậm đà mà thanh tao. Mỗi miếng bánh là sự cân bằng hoàn hảo giữa ngọt, béo, bùi, cay, thơm – những hương vị tinh túy của đồng quê Bắc Bộ. Chính sự đa dạng trong kết cấu (dẻo, giòn, mềm) và hương vị đã khiến Bánh Cáy trở thành món quà vặt, món tráng miệng hay thức quà biếu được nhiều người yêu thích.

Thưởng thức Bánh Cáy Làng Nguyễn

Thưởng thức Bánh Cáy: Nghệ thuật và cảm nhận

Bánh Cáy ngon nhất khi được thưởng thức cùng một ấm trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm dịu đi vị ngọt của bánh, đồng thời tôn lên hương thơm của nếp, gừng, và vỏ quýt. Ngồi nhâm nhi miếng bánh cáy, thưởng thức chén trà xanh giữa tiết trời se lạnh của mùa thu đông miền Bắc là một thú vui tao nhã, gợi nhớ về không khí ấm cúng, bình dị của làng quê Việt Nam.

Khi ăn, bạn nên cắn từ từ để cảm nhận hết sự hòa quyện của các hương vị và sự đa dạng của kết cấu. Miếng bánh ngon là miếng bánh có màu sắc tươi tắn của gấc, dành dành, các nguyên liệu phân bố đều, không quá cứng cũng không quá mềm, vị ngọt vừa phải, thơm đậm mùi gừng, vừng lạc.

Địa chỉ mua Bánh Cáy Làng Nguyễn uy tín

Để mua được Bánh Cáy Làng Nguyễn chuẩn vị, du khách và người tiêu dùng có thể tìm đến các địa chỉ sau:

Tại Thái Bình

  • Làng Nguyễn, xã Nguyễn Xá, huyện Đông Hưng: Đây là nơi tốt nhất để mua bánh cáy gốc, do chính các hộ gia đình có truyền thống lâu đời sản xuất. Bạn có thể tham quan và tìm hiểu quy trình làm bánh tại đây.
  • Các cửa hàng đặc sản tại thành phố Thái Bình: Nhiều cửa hàng uy tín tại trung tâm thành phố có bán Bánh Cáy Làng Nguyễn chính hiệu.
  • Một số thương hiệu nổi tiếng: Bánh Cáy Hoàng Thắng, Bánh Cáy Bảo Hưng,…

Tại Hà Nội và TP.HCM

  • Các cửa hàng đặc sản vùng miền: Nhiều cửa hàng chuyên bán đặc sản các tỉnh có bày bán Bánh Cáy Thái Bình.
  • Siêu thị: Một số siêu thị lớn cũng có quầy hàng đặc sản, nơi bạn có thể tìm thấy Bánh Cáy.

Mua trực tuyến

  • Các sàn thương mại điện tử: Shopee, Lazada, Tiki,… có nhiều gian hàng bán Bánh Cáy Làng Nguyễn, giao hàng tận nơi.
  • Website của các cơ sở sản xuất: Một số cơ sở uy tín tại Làng Nguyễn có website riêng để giới thiệu và bán sản phẩm.

Lưu ý: Khi mua bánh, bạn nên chọn những sản phẩm có bao bì nhãn mác rõ ràng, ghi rõ nguồn gốc xuất xứ, thành phần, ngày sản xuất và hạn sử dụng để đảm bảo chất lượng và an toàn vệ sinh thực phẩm.

Lời kết: Món quà quê hương ý nghĩa

Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món ăn ngon, một đặc sản nổi tiếng, mà còn là kết tinh của văn hóa ẩm thực, sự khéo léo, cần cù của người dân Thái Bình. Từ những nguyên liệu đồng quê giản dị, qua bàn tay tài hoa và quy trình chế biến công phu, Bánh Cáy đã trở thành một “tuyệt phẩm tiến vua”, một niềm tự hào của người dân Làng Nguyễn nói riêng và tỉnh Thái Bình nói chung.

Nếu có dịp về thăm Thái Bình, đừng quên tìm mua và thưởng thức món bánh độc đáo này. Mang một hộp Bánh Cáy về làm quà cũng là cách để bạn chia sẻ hương vị đồng quê mộc mạc mà đậm đà, chia sẻ câu chuyện về một di sản ẩm thực đáng quý của đất Việt.