Thái Bình, mảnh đất quê lúa trù phú không chỉ níu chân du khách bởi những cánh đồng thẳng cánh cò bay hay những làn điệu chèo mượt mà, mà còn bởi hương vị ẩm thực độc đáo, thấm đượm hồn quê. Trong số đó, không thể không nhắc đến Bánh cáy Làng Nguyễn – một thức quà giản dị mà tinh tế, một niềm tự hào của người dân nơi đây. Hãy cùng khám phá hành trình của món bánh đặc sản này, từ câu chuyện lịch sử thú vị đến quy trình chế biến công phu và hương vị khó quên đã làm say lòng biết bao thực khách.

Bánh cáy Làng Nguyễn - Đặc sản Thái Bình

Mục lục

Nguồn gốc tên gọi và lịch sử Bánh cáy Làng Nguyễn

Nghe tên “Bánh cáy”, nhiều người lần đầu có thể lầm tưởng món bánh này được làm từ con cáy – một loài cua nhỏ sống ở vùng nước lợ. Tuy nhiên, sự thật lại không phải vậy. Tên gọi độc đáo này xuất phát từ chính màu sắc vàng óng, lấm tấm của những hạt nếp cái hoa vàng sau khi chế biến, trông giống hệt như những hạt trứng của con cáy.

Câu chuyện về Bánh cáy Làng Nguyễn bắt nguồn từ thế kỷ 18, gắn liền với một người phụ nữ tài hoa tên Nguyễn Thị Tần, quê tại làng Nguyễn, tổng Mỹ Lộc, phủ Kiến Xương (nay thuộc xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình). Bà là người đã sáng tạo ra món bánh độc đáo này từ những nguyên liệu nông sản quen thuộc của quê hương.

Tương truyền, trong một lần Vua Lê Hiển Tông (1740-1786) tuần du qua trấn Sơn Nam, bà Nguyễn Thị Tần đã dâng lên món bánh do chính tay mình làm. Vua ăn thử thấy hương vị thơm ngon lạ miệng, tấm tắc khen ngợi và hỏi tên. Khi biết món bánh chưa có tên, nhìn thấy những hạt nếp vàng óng giống trứng cáy, nhà vua đã đặt tên cho món bánh là “Bánh cáy”. Từ đó, Bánh cáy Làng Nguyễn trở thành vật phẩm tiến vua và nổi tiếng khắp vùng, lưu truyền cho đến tận ngày nay.

Lịch sử Bánh cáy Làng Nguyễn

Nguyên liệu dân dã làm nên hương vị tinh túy

Điều làm nên sự đặc biệt của Bánh cáy Làng Nguyễn chính là sự hòa quyện của những nguyên liệu hết sức bình dị, gần gũi với đời sống nông thôn Việt Nam. Mỗi thành phần đều được lựa chọn kỹ lưỡng, góp phần tạo nên hương vị tổng thể hài hòa và độc đáo:

  • Gạo nếp cái hoa vàng: Đây là linh hồn của món bánh. Phải chọn loại nếp cái hoa vàng trồng trên đất Thái Bình, hạt tròn mẩy, trắng trong, dẻo thơm đặc trưng. Gạo nếp được đồ thành xôi, một phần để nguyên hạt, một phần giã nhuyễn.
  • Gấc và quả dành dành: Hai loại quả tự nhiên này được dùng để tạo màu sắc hấp dẫn cho bánh. Gấc tạo màu đỏ cam rực rỡ, còn quả dành dành (chi tử) cho màu vàng tươi óng ả.
  • Mỡ phần: Chọn loại mỡ khổ ngon, thái hạt lựu nhỏ rồi ngâm với đường trong khoảng nửa tháng để mỡ trở nên trong veo, giòn tan và không còn mùi hôi. Đây là nguyên liệu tạo nên độ béo ngậy đặc trưng và giúp bánh không bị khô cứng.
  • Lạc, vừng: Lạc (đậu phộng) và vừng (mè) được rang chín vàng, thơm nức, giã dập vừa phải để giữ được độ bùi và giòn.
  • Gừng tươi: Gừng già, cay nồng, giã nhỏ hoặc thái sợi, tạo vị cay ấm nhẹ nhàng, cân bằng vị ngọt béo của bánh.
  • Mứt bí: Mứt bí đao thái hạt lựu, thêm vị ngọt thanh và độ giòn sần sật thú vị.
  • Vỏ quýt hôi (trần bì): Một nguyên liệu đặc biệt tạo hương thơm thoang thoảng, kín đáo cho bánh. Vỏ quýt được phơi khô, thái chỉ nhỏ.
  • Mạch nha và đường kính: Chất kết dính tự nhiên, tạo vị ngọt đậm đà nhưng không gắt cho bánh.

Nguyên liệu làm Bánh cáy

Quy trình chế biến công phu, tỉ mỉ

Để làm ra được một phong Bánh cáy Làng Nguyễn thơm ngon đúng điệu, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn phức tạp, đòi hỏi sự khéo léo, kiên nhẫn và kinh nghiệm dày dặn. Mỗi bước đều ẩn chứa những bí quyết riêng được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

  1. Chuẩn bị “cáy”: Gạo nếp vo sạch, ngâm nước, đồ thành xôi. Một phần xôi trộn với nước cốt gấc để có màu đỏ, phần còn lại trộn với nước cốt quả dành dành để có màu vàng. Xôi sau khi đồ chín được giã nhuyễn riêng từng màu, cán mỏng rồi thái thành sợi nhỏ như sợi mỳ. Những sợi “bánh” này sau đó được đem sấy hoặc phơi khô cho thật giòn. Đây chính là phần “cáy” tạo nên tên gọi và màu sắc đặc trưng cho bánh.
  2. Chuẩn bị “nền” bánh: Phần xôi nếp còn lại (không giã) cũng được đồ chín, để nguội rồi rang phồng lên thành những hạt bỏng nếp trắng tinh, giòn xốp.
  3. Sơ chế các nguyên liệu khác: Mỡ phần sau khi ngâm đường đủ ngày được vớt ra để ráo. Lạc, vừng rang chín, xát vỏ, giã dập. Gừng tươi giã nhỏ. Mứt bí thái hạt lựu. Vỏ quýt thái chỉ.
  4. Xào nhân (nấu bánh): Đây là công đoạn quan trọng nhất, quyết định độ ngon của bánh. Đường kính và mạch nha được đun nóng chảy trên chảo lớn đến độ sánh dẻo vừa tới (thử đường bằng cách nhỏ giọt vào bát nước lạnh, nếu đường không tan và vo viên được là đạt). Sau đó, cho lần lượt mỡ phần, gừng, vỏ quýt vào đảo nhanh tay. Tiếp đến, cho phần “cáy” (sợi nếp vàng, đỏ đã sấy giòn), bỏng nếp, lạc, vừng, mứt bí vào trộn đều liên tục trên lửa nhỏ cho các nguyên liệu quyện vào nhau và thấm đều vị ngọt, vị cay, vị béo.
  5. Ép khuôn và hoàn thiện: Khi hỗn hợp còn nóng, nhanh tay đổ vào khuôn đã lót sẵn vừng rang hoặc giấy nến. Dùng dụng cụ hoặc tay (có đeo găng) ép chặt và dàn đều hỗn hợp ra khắp khuôn. Rắc thêm một lớp vừng và lạc rang lên bề mặt bánh. Để bánh nguội hoàn toàn rồi mới cắt thành miếng vừa ăn (thường là hình chữ nhật hoặc vuông) và đóng gói.

Quá trình này đòi hỏi người làm phải canh lửa chuẩn, đảo trộn đều tay và nhanh chóng để đường không bị cháy, các nguyên liệu không bị nát mà vẫn quyện đều vào nhau. Sự tỉ mỉ trong từng công đoạn chính là bí quyết tạo nên hương vị độc đáo không thể lẫn vào đâu được của Bánh cáy Làng Nguyễn.

Chế biến Bánh cáy Làng Nguyễn

Hương vị đặc trưng khó quên

Cắn một miếng Bánh cáy Làng Nguyễn, thực khách sẽ cảm nhận được sự hòa quyện tuyệt vời của nhiều hương vị tưởng chừng đối lập nhưng lại vô cùng hài hòa:

  • Vị dẻo thơm của những hạt nếp cái hoa vàng quyện cùng vị ngọt đậm mà thanh của mạch nha và đường kính.
  • Vị béo ngậy đặc trưng của mỡ phần đã được xử lý khéo léo, tan trong miệng mà không hề gây ngán.
  • Vị bùi bùi, giòn tan của lạc rang, vừng rang thơm phức.
  • Vị ngọt thanh, giòn sần sật của mứt bí đao.
  • Vị cay ấm, thơm nồng của gừng tươi và hương thơm kín đáo của vỏ quýt, giúp cân bằng vị ngọt béo và tạo nên dư vị khó quên.

Tất cả những hương vị đó quyện lại trong một miếng bánh có màu sắc bắt mắt, vừa dẻo vừa giòn, tạo nên một trải nghiệm ẩm thực độc đáo, đánh thức mọi giác quan. Bánh cáy ngon nhất là khi thưởng thức cùng một ấm trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm dịu đi vị ngọt của bánh, đồng thời tôn lên hương thơm của nếp, gừng, lạc, vừng, khiến cho câu chuyện bên tách trà thêm phần đậm đà, thi vị.

Thưởng thức Bánh cáy Làng Nguyễn

Ý nghĩa văn hóa và thức quà quý

Bánh cáy không đơn thuần chỉ là một món ăn vặt hay đặc sản địa phương. Nó còn là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân Thái Bình. Bánh cáy thường xuất hiện trang trọng trên bàn thờ tổ tiên trong những dịp lễ Tết, giỗ chạp, thể hiện lòng thành kính và sự biết ơn nguồn cội.

Trong những ngày Tết cổ truyền, đĩa Bánh cáy Làng Nguyễn với đủ màu sắc rực rỡ, hương vị ngọt ngào là món quà không thể thiếu để đãi khách đến chơi nhà. Cùng nhau nhâm nhi miếng bánh, thưởng thức chén trà xanh, câu chuyện đầu xuân thêm phần ấm áp và ý nghĩa.

Ngày nay, Bánh cáy Làng Nguyễn đã vượt ra khỏi lũy tre làng, trở thành một thức quà quý mà người Thái Bình đi xa luôn mang theo để giới thiệu với bạn bè bốn phương, hoặc du khách đến thăm Thái Bình nhất định phải tìm mua về làm quà. Phong bánh cáy vuông vắn, gói ghém cẩn thận không chỉ chứa đựng hương vị thơm ngon mà còn gói trọn cả tấm lòng thảo thơm, sự khéo léo và niềm tự hào về tinh hoa ẩm thực của người dân quê lúa.

Bánh cáy - Món quà ý nghĩa từ Thái Bình

Địa chỉ mua Bánh cáy Làng Nguyễn uy tín

Để thưởng thức hương vị Bánh cáy Làng Nguyễn chuẩn vị nhất, bạn nên tìm đến những địa chỉ uy tín tại chính quê hương của món bánh này hoặc các cửa hàng đặc sản đáng tin cậy.

Tại Thái Bình:

  • Làng Nguyễn (xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng): Đây là nơi “khai sinh” ra món bánh, bạn có thể đến tận các lò bánh truyền thống để xem quy trình sản xuất và mua bánh nóng hổi. Nhiều gia đình tại đây vẫn giữ nghề làm bánh gia truyền qua nhiều thế hệ.
  • Các cửa hàng đặc sản tại Thành phố Thái Bình: Dọc các tuyến phố lớn như Trần Hưng Đạo, Lê Lợi, Lý Bôn… có rất nhiều cửa hàng bày bán Bánh cáy Làng Nguyễn với nhiều thương hiệu khác nhau. Một số thương hiệu nổi tiếng và lâu đời có thể kể đến như: Bánh cáy Hoàng Thắng, Bánh cáy Bảo Hưng, Bánh cáy Thiên Đức…

Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh:

  • Các cửa hàng đặc sản vùng miền: Nhiều cửa hàng chuyên bán đặc sản các tỉnh thành cũng có bán Bánh cáy Làng Nguyễn. Bạn nên tìm đến các cửa hàng lớn, có uy tín để đảm bảo chất lượng.
  • Siêu thị: Một số hệ thống siêu thị lớn cũng có quầy hàng đặc sản, nơi bạn có thể tìm thấy Bánh cáy Thái Bình.

Mua trực tuyến:

  • Các sàn thương mại điện tử: Shopee, Lazada, Tiki… có rất nhiều gian hàng bán Bánh cáy Làng Nguyễn. Hãy đọc kỹ đánh giá của người mua trước và chọn những shop uy tín, có nguồn gốc rõ ràng.
  • Website/Fanpage của các cơ sở sản xuất: Nhiều cơ sở sản xuất tại Làng Nguyễn hiện đã có website hoặc fanpage riêng để giới thiệu và bán sản phẩm trực tuyến, giúp bạn dễ dàng đặt mua dù ở bất cứ đâu.

Mua Bánh cáy Làng Nguyễn làm quà

Bánh cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món ăn, mà còn là một câu chuyện về văn hóa, lịch sử và sự tài hoa của người dân Thái Bình. Nếu có dịp ghé thăm mảnh đất quê lúa, đừng quên tìm và thưởng thức món đặc sản độc đáo này, hoặc mang về làm quà cho người thân, bạn bè. Chắc chắn hương vị ngọt ngào, béo bùi, cay nhẹ và thơm lừng của Bánh cáy sẽ để lại trong bạn những ấn tượng khó phai về ẩm thực Việt Nam.