News

Bánh Cay Làng Nguyễn: Hành Trình Khám Phá Hương Vị Độc Đáo Của Đặc Sản “Tiến Vua” Đất Thái Bình

Việt Nam tự hào với một nền ẩm thực phong phú, đa dạng, mỗi vùng miền lại ghi dấu ấn riêng bằng những món ăn đặc sản mang đậm bản sắc văn hóa và lịch sử. Nhắc đến Thái Bình – “quê hương năm tấn”, người ta không chỉ nhớ đến những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay mà còn nhớ đến hương vị độc đáo của nhiều món ngon dân dã. Trong số đó, Bánh Cay Làng Nguyễn nổi lên như một thức quà quê bình dị nhưng ẩn chứa câu chuyện lịch sử thú vị và quy trình chế biến cầu kỳ, xứng đáng là niềm tự hào của ẩm thực đất lúa.

Bài viết này sẽ đưa bạn vào hành trình khám phá Bánh Cay Làng Nguyễn, từ nguồn gốc tên gọi đặc biệt, những nguyên liệu làm nên hương vị khó quên, đến quy trình chế biến công phu và địa chỉ tìm mua món đặc sản trứ danh này.

1. Nguồn gốc tên gọi và lịch sử món Bánh Cay “tiến vua”

Để hiểu về Bánh Cay, chúng ta cần ngược dòng thời gian trở về thế kỷ thứ 18, tại Làng Nguyễn, thuộc tổng Hổ Đội, phủ Tiên Hưng (nay là xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình). Đây chính là nơi khai sinh ra món bánh độc đáo này.

Tương truyền, người có công sáng tạo ra Bánh Cay là bà Nguyễn Thị Tân. Bà vốn là người phụ nữ đảm đang, khéo léo, luôn tìm tòi chế biến những món ăn mới lạ từ sản vật quê hương. Bà đã thử nghiệm kết hợp gạo nếp cái hoa vàng thơm dẻo cùng gấc, quả dành dành để tạo màu, thêm chút gừng tươi để tạo vị ấm nồng đặc trưng, cùng các nguyên liệu dân dã khác như lạc, vừng, mỡ lợn… Từ đôi bàn tay khéo léo và sự sáng tạo không ngừng, bà đã làm ra một loại bánh có màu vàng óng đẹp mắt, hương vị thơm ngon, vừa ngọt, vừa béo, vừa bùi lại có chút cay nhẹ nơi đầu lưỡi.

Câu chuyện về Bánh Cay Làng Nguyễn càng trở nên đặc biệt khi gắn liền với giai thoại lịch sử. Vào thời Vua Lê Hiển Tông (1740-1786), trong một lần nhà vua kinh lý qua vùng đất Sơn Nam Hạ (bao gồm cả Thái Bình ngày nay), người dân Làng Nguyễn đã dâng lên thứ bánh đặc sản do bà Nguyễn Thị Tân làm ra. Vua ăn thử, thấy hương vị lạ miệng, thơm ngon đặc biệt, liền tấm tắc khen ngợi và hỏi tên bánh. Khi biết bánh chưa có tên, lại cảm nhận được vị cay nhẹ đặc trưng từ gừng, nhà vua đã ưu ái đặt tên cho món bánh này là “Bánh Cay”.

Từ đó, Bánh Cay Làng Nguyễn không chỉ là món ăn dân dã mà còn trở thành sản vật quý được dùng để tiến vua. Tiếng thơm của bánh lan xa, bí quyết làm bánh được người dân Làng Nguyễn gìn giữ và lưu truyền qua nhiều thế hệ, trở thành niềm tự hào của người dân Đông Hưng nói riêng và Thái Bình nói chung.

2. Điều gì làm nên tên gọi “Bánh Cay” dù không hề cay xé lưỡi?

Đây là thắc mắc của rất nhiều người khi lần đầu nghe tên hoặc thưởng thức Bánh Cay Làng Nguyễn. Nhiều người lầm tưởng rằng bánh được làm từ “con cay” (một loại còng nhỏ sống ở vùng nước lợ ven biển) hoặc có vị cay nồng của ớt. Tuy nhiên, sự thật hoàn toàn khác!

Như đã đề cập ở phần lịch sử, chữ “Cay” trong tên bánh xuất phát từ vị cay nhẹ, ấm nồng của gừng tươi – một trong những nguyên liệu quan trọng làm nên hương vị đặc trưng của bánh. Gừng không chỉ tạo ra vị cay dịu dàng, thoang thoảng nơi đầu lưỡi mà còn có tác dụng làm ấm cơ thể, cân bằng âm dương và hài hòa các vị ngọt, béo, bùi của những thành phần khác.

Vị cay của Bánh Cay Làng Nguyễn không hề gắt hay gây khó chịu, mà nó thanh thoát, tinh tế, đủ để kích thích vị giác và làm cho món bánh trở nên hấp dẫn hơn, ăn hoài không ngán. Chính sự hiểu lầm thú vị về tên gọi này càng làm tăng thêm sự tò mò và mong muốn khám phá hương vị thực sự của món đặc sản đất Thái Bình.

3. Khám phá nguyên liệu dân dã tạo nên hương vị độc đáo

Điều làm nên sức hấp dẫn bền bỉ của Bánh Cay Làng Nguyễn chính là sự kết hợp hài hòa của những nguyên liệu tuy dân dã, quen thuộc nhưng lại được chọn lọc kỹ càng và hòa quyện theo một tỷ lệ vàng bí truyền. Thành phần chính của bánh bao gồm:

• Gạo nếp: Thường là loại nếp cái hoa vàng hoặc nếp quýt đặc sản của Thái Bình, hạt tròn mẩy, dẻo thơm. Đây là linh hồn của món bánh, tạo nên độ dẻo, nền vị ngọt thanh tự nhiên.
• Gấc và quả Dành Dành: Đây là những chất tạo màu tự nhiên, giúp bánh có màu vàng cam hoặc đỏ cam đẹp mắt. Gấc tạo màu đỏ cam và thêm chút hương vị đặc trưng, trong khi quả dành dành (chi tử) cho màu vàng tươi sáng. Việc sử dụng màu tự nhiên này không chỉ an toàn mà còn góp phần tạo nên nét truyền thống cho món bánh.
• Gừng tươi: Nguyên liệu tạo nên tên gọi “cay” cho bánh. Gừng được chọn phải là loại gừng già, thơm nồng, giã nhỏ để tạo vị cay nhẹ, ấm áp.
• Lạc (Đậu phộng) và Vừng (Mè): Được rang chín tới, thơm lừng, giã dập vừa phải để giữ được độ bùi và giòn. Lạc và vừng làm tăng thêm hương vị béo ngậy, thơm ngon cho bánh.
• Mỡ phần: Mỡ lợn được thái hạt lựu nhỏ, rán vàng giòn hoặc luộc chín tới. Đây là thành phần tạo nên độ béo ngậy đặc trưng, giúp bánh không bị khô cứng và có hương vị truyền thống quyến rũ.
• Dừa tươi nạo sợi: Tăng thêm vị béo, thơm và ngọt dịu cho bánh.
• Mứt bí đao: Được thái hạt lựu, tạo vị ngọt thanh và chút dai dai thú vị khi nhai.
• Đường kính: Tạo vị ngọt chính cho bánh, được gia giảm tùy theo khẩu vị và bí quyết riêng của từng nhà.

Tất cả những nguyên liệu này, dù đơn giản, nhưng đều là sản vật của đồng quê Việt Nam, được người dân Làng Nguyễn nâng niu, chọn lọc và kết hợp một cách tài tình, tạo nên một món bánh mang đậm hồn quê.

4. Quy trình chế biến công phu, tỉ mỉ của Bánh Cay Làng Nguyễn

Để làm ra được những chiếc Bánh Cay thơm ngon, chuẩn vị Làng Nguyễn đòi hỏi sự kiên nhẫn, khéo léo và kinh nghiệm dày dặn của người thợ. Quy trình làm bánh khá công phu, trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ:

1. Chuẩn bị nguyên liệu: Gạo nếp được vo sạch, ngâm đủ giờ cho mềm. Gấc bỏ hạt, lấy phần thịt đỏ. Quả dành dành giã nhỏ, ngâm nước để lấy màu vàng. Gừng cạo vỏ, giã nhuyễn. Lạc, vừng rang thơm, giã dập. Mỡ phần thái hạt lựu. Dừa nạo sợi. Mứt bí thái hạt lựu.
2. Nấu xôi: Gạo nếp sau khi ngâm được đồ thành xôi. Tùy theo kinh nghiệm, người ta có thể trộn thịt gấc hoặc nước cốt dành dành vào gạo trước khi đồ, hoặc trộn vào xôi sau khi đã chín tới để tạo màu và hương thơm. Xôi phải chín đều, dẻo nhưng không nát.
3. Giã bánh: Đây là công đoạn quan trọng và tốn nhiều công sức nhất. Xôi nóng sau khi đồ được cho vào cối đá lớn và dùng chày gỗ giã liên tục cho đến khi hạt xôi quyện lại thành một khối bột mịn, dẻo quánh và đồng nhất. Quá trình giã cần đều tay và nhanh chóng khi xôi còn nóng để bánh đạt độ dẻo mịn mong muốn.
4. Trộn nhân: Khối bột nếp sau khi giã nhuyễn được trộn đều với đường, gừng giã, mỡ phần, lạc, vừng, dừa sợi, mứt bí theo một tỷ lệ nhất định. Việc trộn phải thật đều tay để các nguyên liệu phân bố hài hòa trong khối bột.
5. Cán và cắt bánh: Khối bột đã trộn đều được đặt lên mặt phẳng có thoa chút mỡ hoặc dầu ăn chống dính, sau đó dùng ống cán hoặc chai thủy tinh cán mỏng đều thành tấm lớn có độ dày khoảng 0.3 – 0.5 cm. Tiếp theo, dùng dao sắc cắt tấm bột thành những miếng nhỏ hình chữ nhật hoặc hình thoi vừa ăn.
6. Sấy hoặc phơi khô: Những miếng bánh đã cắt được xếp lên phên hoặc nong tre sạch sẽ, đem phơi dưới nắng nhẹ hoặc sấy trong lò ở nhiệt độ thích hợp cho đến khi bánh khô hoàn toàn, trở nên cứng và giòn. Công đoạn này giúp bánh bảo quản được lâu và tạo độ giòn tan khi thưởng thức.

Sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong từng công đoạn chính là yếu tố làm nên giá trị của Bánh Cay Làng Nguyễn. Nó không chỉ là một món ăn mà còn là kết tinh của sự lao động cần cù, khéo léo và tấm lòng của người dân nơi đây.

5. Thưởng thức Bánh Cay Làng Nguyễn: Sự hòa quyện của hương vị

Cầm trên tay miếng Bánh Cay Làng Nguyễn thành phẩm, bạn sẽ cảm nhận được vẻ đẹp mộc mạc nhưng đầy cuốn hút. Bánh có màu vàng cam óng ả, điểm xuyết những hạt lạc, vừng, sợi dừa trắng ngà trông thật hấp dẫn. Bề mặt bánh hơi sần nhẹ, khô ráo.

Khi đưa miếng bánh lên miệng và cắn một miếng, âm thanh giòn tan vui tai sẽ đánh thức mọi giác quan. Ngay sau đó, một bản hòa tấu hương vị độc đáo lan tỏa trong khoang miệng:

• Vị ngọt thanh của đường, mứt bí và gạo nếp.
• Vị béo ngậy đặc trưng của mỡ phần, dừa sợi.
• Vị bùi bùi của lạc rang, vừng rang.
• Hương thơm nồng ấm của gừng tươi, quyện với hương thơm của nếp, của vừng lạc.
• Và cuối cùng, một chút cay nhẹ từ gừng đọng lại nơi đầu lưỡi, tạo cảm giác ấm áp và cân bằng hoàn hảo cho tổng thể hương vị.

Bánh Cay Làng Nguyễn ngon nhất khi thưởng thức cùng một tách trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm tôn lên vị ngọt béo của bánh, đồng thời giúp thanh lọc vị giác, khiến bạn ăn mãi mà không thấy ngán. Đây không chỉ là món quà vặt dân dã mà còn là thức quà quý để mời khách trong những dịp lễ Tết hay những buổi sum họp gia đình ấm cúng.

6. Mua Bánh Cay Làng Nguyễn chuẩn vị ở đâu?

Để thưởng thức hương vị Bánh Cay Làng Nguyễn chính gốc, ngon nhất vẫn là tìm về tận nơi sản xuất. Tuy nhiên, nếu không có dịp đến Thái Bình, bạn vẫn có thể tìm mua món đặc sản này ở nhiều nơi:

• Tại Thái Bình:
  • Làng Nguyễn (xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng): Đây là địa chỉ uy tín nhất, nơi có nhiều hộ gia đình vẫn giữ nghề làm bánh truyền thống. Bạn có thể đến tận làng để xem quy trình làm bánh và mua những mẻ bánh mới ra lò thơm ngon.
  • Các chợ địa phương ở Thái Bình: Chợ Bo (TP. Thái Bình), các chợ huyện như chợ Quỳnh Côi, chợ Diêm Điền… thường có bán Bánh Cay Làng Nguyễn.
  • Cửa hàng đặc sản Thái Bình: Nhiều cửa hàng chuyên bán đặc sản địa phương tại thành phố Thái Bình cũng bày bán sản phẩm này.
• Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh:
  • Các cửa hàng đặc sản vùng miền: Tìm đến các cửa hàng chuyên kinh doanh đặc sản các tỉnh, đặc biệt là khu vực Đồng bằng Bắc Bộ.
  • Siêu thị hoặc khu bán đồ đặc sản trong siêu thị lớn: Một số siêu thị có quầy hàng đặc sản vùng miền cũng có thể có Bánh Cay Làng Nguyễn.
  • Các hội chợ đặc sản, ẩm thực: Thường xuyên theo dõi thông tin về các hội chợ nông sản, đặc sản vùng miền được tổ chức tại Hà Nội và TP.HCM.
• Mua online qua các sàn Thương mại điện tử (TMĐT):
  • Các nền tảng như Shopee, Lazada, Tiki, Sendo… có nhiều gian hàng bán Bánh Cay Làng Nguyễn.
  • Lưu ý: Khi mua online, cần kiểm tra kỹ thông tin người bán, đọc đánh giá của khách hàng trước đó, xem rõ nguồn gốc xuất xứ và hạn sử dụng để đảm bảo mua được sản phẩm chất lượng, chuẩn vị.

Bánh Cay Làng Nguyễn thường được đóng gói cẩn thận trong túi nilon kín hoặc hộp giấy, rất thích hợp để làm quà biếu cho bạn bè, người thân sau chuyến du lịch Thái Bình hoặc đơn giản là để giới thiệu một hương vị đặc sản độc đáo của Việt Nam.

7. Lời kết

Bánh Cay Làng Nguyễn không chỉ là một món ăn ngon, một đặc sản nức tiếng của Thái Bình mà còn là một phần của di sản văn hóa ẩm thực Việt Nam. Ẩn sau hương vị ngọt ngào, béo bùi, cay nhẹ ấy là câu chuyện lịch sử thú vị, là sự cần cù, khéo léo của người dân Làng Nguyễn đã gìn giữ và phát triển món bánh “tiến vua” qua bao thế hệ.

Nếu có dịp ghé thăm Thái Bình, đừng quên tìm và thưởng thức món Bánh Cay Làng Nguyễn giòn tan, thơm phức. Hoặc nếu ở xa, hãy thử tìm mua thức quà quê này để cảm nhận trọn vẹn hương vị độc đáo, một sự hòa quyện tinh tế giữa sản vật đồng quê và tấm lòng của người làm bánh. Chắc chắn, Bánh Cay Làng Nguyễn sẽ để lại trong bạn những ấn tượng khó quên về ẩm thực đất lúa Thái Bình.