Mục lục

Giới thiệu: Về Thái Bình, đừng quên nếm thử Bánh Cáy Làng Nguyễn

Thái Bình, mảnh đất “quê hương năm tấn” không chỉ níu chân du khách bởi những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, những điệu chèo mượt mà hay những làng nghề truyền thống độc đáo, mà còn bởi nền ẩm thực phong phú, mang đậm dấu ấn văn hóa địa phương. Trong bức tranh ẩm thực đầy màu sắc ấy, Bánh Cáy Làng Nguyễn nổi lên như một nét chấm phá đặc biệt, một thức quà quê dân dã nhưng chứa đựng cả câu chuyện lịch sử và tinh hoa của người dân xứ lúa.

Nếu có dịp ghé thăm Thái Bình, đừng bỏ lỡ cơ hội thưởng thức món bánh độc đáo này. Nó không chỉ là một món ăn ngon, mà còn là một trải nghiệm văn hóa, một cách để bạn chạm vào hồn cốt của vùng đất và con người nơi đây. Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là niềm tự hào của người dân Làng Nguyễn, huyện Đông Hưng mà còn là một “đại sứ ẩm thực” góp phần làm rạng danh văn hóa ẩm thực Thái Bình.

Nguồn gốc lịch sử: Từ món quà quê đến sản vật “tiến vua”

Câu chuyện về Bánh Cáy Làng Nguyễn gắn liền với Làng Nguyễn (hay còn gọi là làng Nguyễn Xá), thuộc xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Tương truyền, món bánh này được sáng tạo bởi bà Nguyễn Thị Tân vào khoảng thế kỷ 18. Bà là người thông minh, khéo léo, đã tận dụng những nguyên liệu sẵn có từ đồng quê như gạo nếp, lạc, vừng, gấc… để làm ra một loại bánh mới lạ, thơm ngon dâng lên vua Lê Hiển Tông (1740-1786).

Khi vua thưởng thức, ngài thấy bánh có màu vàng óng, điểm xuyết những hạt trắng trong tựa như trứng con cáy (một loài cua nhỏ sống phổ biến ở đồng ruộng miền Bắc) nên đã đặt tên cho bánh là Bánh Cáy. Cũng từ đó, món bánh này trở thành vật phẩm quý được dâng lên vua chúa, mang danh hiệu cao quý “bánh tiến vua”.

Cái tên “Bánh Cáy” đôi khi gây hiểu lầm rằng bánh được làm từ con cáy. Tuy nhiên, sự thật là tên gọi này xuất phát từ hình dáng đặc trưng của bánh, gợi nhớ đến hình ảnh quen thuộc của đồng quê Bắc Bộ. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, công thức và bí quyết làm Bánh Cáy vẫn được người dân Làng Nguyễn gìn giữ và trao truyền qua nhiều thế hệ, trở thành một đặc sản không thể thiếu mỗi dịp lễ Tết hay khi đón khách quý của người Thái Bình.

Nguyên liệu làm nên “linh hồn” Bánh Cáy: Sự hòa quyện tinh tế từ đồng quê

Điều làm nên sự đặc biệt của Bánh Cáy Làng Nguyễn chính là sự kết hợp hài hòa giữa những nguyên liệu tưởng chừng đơn giản nhưng lại được chọn lọc và chuẩn bị vô cùng kỹ lưỡng. Mỗi thành phần đều góp phần tạo nên hương vị và kết cấu độc đáo cho chiếc bánh:

  • Gạo nếp cái hoa vàng: Đây là “linh hồn” của món bánh. Phải là loại nếp cái hoa vàng hạt tròn, mẩy, trắng trong, được trồng trên chính đất Thái Bình mới cho ra hương vị thơm dẻo đúng chuẩn. Gạo nếp được chia làm hai phần: một phần nấu xôi gấc để tạo màu đỏ cam và vị ngọt dịu, một phần nấu xôi trắng hoặc đồ với nước quả dành dành để tạo màu vàng tươi đẹp mắt.
  • Gấc và Dành dành: Hai loại quả tự nhiên này được dùng để tạo màu sắc hấp dẫn cho bánh. Gấc mang đến sắc đỏ cam nồng ấm, còn dành dành lại cho màu vàng tươi rực rỡ. Việc sử dụng màu tự nhiên không chỉ an toàn mà còn góp phần tạo nên hương thơm thoang thoảng đặc trưng.
  • Mỡ phần: Một nguyên liệu không thể thiếu, tạo nên vị béo ngậy đặc trưng. Mỡ phải là loại mỡ khổ dày, trắng trong. Điều đặc biệt là mỡ phần phải được thái hạt lựu nhỏ, sau đó ướp với đường kính trắng trong ít nhất nửa tháng, thậm chí cả tháng, cho đến khi hạt mỡ trở nên trong veo, giòn tan và không còn vị ngấy. Đây là một công đoạn đòi hỏi sự kiên nhẫn và tỉ mỉ.
  • Lạc và Vừng: Lạc (đậu phộng) và vừng (mè) được rang chín tới, vàng thơm, giã dập vừa phải để giữ được độ bùi và giòn. Chúng đóng vai trò tăng thêm hương vị và kết cấu cho bánh.
  • Gừng tươi: Gừng được chọn lọc kỹ, giã nhỏ hoặc thái sợi mỏng, tạo vị cay ấm nồng, giúp cân bằng vị ngọt béo của bánh và kích thích vị giác.
  • Vỏ quýt (Trần bì): Vỏ quýt hôi phơi khô, thái sợi nhỏ, tạo hương thơm the mát đặc trưng, giúp bánh không bị ngán.
  • Mứt bí: Mứt bí đao thái hạt lựu, góp phần tạo độ giòn sần sật và vị ngọt thanh cho bánh.
  • Mạch nha và Đường kính: Hai chất tạo ngọt chính, giúp kết dính các nguyên liệu và tạo độ ngọt hài hòa cho bánh.

Sự hòa quyện của tất cả các nguyên liệu này, từ hương thơm của nếp, vị béo của mỡ, bùi của lạc vừng, cay của gừng, the của vỏ quýt đến màu sắc tự nhiên của gấc, dành dành, đã tạo nên một chiếc Bánh Cáy Làng Nguyễn không thể lẫn vào đâu được.

Quy trình chế biến công phu: Bí quyết tạo nên hương vị độc đáo

Để làm ra được những chiếc Bánh Cáy thơm ngon đúng vị Làng Nguyễn, người thợ phải trải qua một quy trình chế biến cầu kỳ, đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ và kinh nghiệm dày dặn. Mỗi công đoạn đều chứa đựng tâm huyết và bí quyết riêng:

  1. Chuẩn bị nguyên liệu: Đây là khâu nền tảng quan trọng. Gạo nếp được ngâm đủ giờ, đãi sạch. Gấc lấy ruột, bỏ hạt, đánh nhuyễn. Dành dành giã nát, ngâm nước để lấy màu vàng. Mỡ phần được thái hạt lựu và đem ướp đường trước đó ít nhất 15 ngày. Lạc, vừng rang chín tới, xát vỏ, giã dập. Gừng, vỏ quýt sơ chế sạch, thái nhỏ.
  2. Đồ xôi và làm “cáy”: Gạo nếp được chia làm hai phần. Một phần trộn với gấc đồ thành xôi gấc. Phần còn lại đồ xôi trắng hoặc đồ với nước cốt dành dành để tạo màu vàng. Xôi sau khi đồ chín sẽ được giã nhuyễn ngay khi còn nóng trong cối đá. Sau đó, phần xôi đã giã nhuyễn được cán thành những tấm mỏng, phơi hoặc sấy cho khô giòn. Những tấm xôi khô này sau đó được thái thành sợi nhỏ hoặc hạt lựu, trông giống như “trứng cáy” – đây chính là nguồn gốc tên gọi của bánh. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo để hạt “cáy” đều và đẹp.
  3. Sên mỡ đường: Mỡ phần đã ướp đường đủ ngày được mang ra sên trên lửa nhỏ cùng với một phần đường kính cho đến khi hạt mỡ trở nên trong veo, giòn tan và quyện đều vị ngọt.
  4. Rang các loại hạt: Lạc, vừng được rang riêng cho đến khi dậy mùi thơm và đạt độ giòn mong muốn.
  5. Nấu nước đường (nấu kẹo): Đường kính và mạch nha được đun nóng chảy trên chảo lớn, khuấy đều tay cho đến khi đường sánh lại thành hỗn hợp kẹo dẻo, đạt độ tới nhất định (thử đường bằng cách nhỏ giọt vào bát nước lạnh, nếu giọt đường không tan và vo lại được là đạt).
  6. Trộn bánh: Đây là công đoạn quyết định sự thành bại của mẻ bánh. Khi nước đường đã tới, nhanh tay cho lần lượt các nguyên liệu đã chuẩn bị vào chảo: “cáy” (xôi khô đã thái), mỡ đường, lạc, vừng, gừng tươi, vỏ quýt, mứt bí. Tất cả được đảo đều liên tục trên lửa nhỏ liu riu để các nguyên liệu quyện đều vào nhau và thấm đẫm nước đường. Người thợ phải đảo nhanh tay và đều để bánh không bị cháy bén hay vón cục.
  7. Ép khuôn và hoàn thiện: Khi hỗn hợp đã quyện đều và đạt độ dẻo mong muốn, nhanh chóng đổ ra khuôn đã được lót sẵn vừng rang hoặc bột nếp rang. Dùng dụng cụ chuyên dụng (thường là ống lăn bằng gỗ hoặc kim loại) để ép chặt bánh xuống, đảm bảo bánh kết dính tốt và có độ dày đồng đều. Sau khi ép, rắc thêm một lớp vừng rang lên bề mặt bánh. Để bánh nguội hoàn toàn rồi mới cắt thành miếng vuông hoặc chữ nhật vừa ăn và đóng gói.

Quy trình làm bánh đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng và kinh nghiệm để canh lửa, canh đường, đảo trộn sao cho các nguyên liệu hòa quyện mà vẫn giữ được hương vị riêng. Chính sự công phu này đã làm nên giá trị và sức hấp dẫn riêng cho Bánh Cáy Làng Nguyễn.

Hương vị đặc trưng: Một bản giao hưởng của vị giác

Cầm miếng Bánh Cáy Làng Nguyễn trên tay, bạn sẽ cảm nhận được sự hòa quyện tinh tế của nhiều hương vị. Đó không phải là cái ngọt sắc của đường hóa học, mà là vị ngọt thanh tao, dịu nhẹ của đường kính, mạch nha quyện với vị ngọt bùi tự nhiên của gạo nếp cái hoa vàng.

Khi đưa miếng bánh lên miệng, điều đầu tiên đánh thức vị giác là hương thơm nồng nàn, đặc trưng. Có mùi thơm dẻo của nếp, mùi béo ngậy thoang thoảng của mỡ đường đã được xử lý kỹ, mùi thơm bùi của lạc, vừng rang, hương cay ấm của gừng tươi và hương a thơm the mát của vỏ quýt. Tất cả tạo thành một phức hợp hương thơm vô cùng quyến rũ.

Cắn một miếng bánh, bạn sẽ cảm nhận được sự dẻo dai của phần “cáy” làm từ xôi nếp, cái giòn tan của mỡ đường, độ giòn rụm của lạc, vừng, cái sần sật vui miệng của mứt bí. Vị ngọt thanh của bánh được cân bằng hoàn hảo bởi vị béo ngậy của mỡ, vị bùi của hạt và đặc biệt là vị cay nhẹ, ấm nóng của gừng tươi lan tỏa nơi đầu lưỡi, khiến người ăn cảm thấy thú vị và không hề bị ngán.

Thưởng thức Bánh Cáy Làng Nguyễn ngon nhất là khi nhâm nhi cùng một tách trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm tôn lên vị ngọt béo của bánh, đồng thời giúp thanh lọc vị giác, để lại dư vị thơm ngon kéo dài. Đó thực sự là một trải nghiệm ẩm thực tao nhã, đậm chất văn hóa Việt.

Bánh Cáy Làng Nguyễn: Món quà ý nghĩa từ xứ lúa

Đối với du khách đến Thái Bình, Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món ăn vặt hấp dẫn mà còn là một món quà đặc sản ý nghĩa để mang về cho người thân, bạn bè. Chiếc bánh nhỏ xinh chứa đựng cả câu chuyện lịch sử, văn hóa và sự khéo léo, tảo tần của người dân đất Thái Bình.

Với những người yêu thích ẩm thực vùng miền, việc khám phá và thưởng thức Bánh Cáy Làng Nguyễn là một hành trình thú vị để tìm hiểu về sự đa dạng và tinh tế của ẩm thực Việt Nam. Món bánh là minh chứng cho việc từ những nguyên liệu dân dã, qua bàn tay tài hoa và sự sáng tạo của con người, có thể tạo nên những sản vật độc đáo, mang đậm dấu ấn địa phương.

Chọn Bánh Cáy Làng Nguyễn làm quà, bạn không chỉ trao đi một món ăn ngon mà còn gửi gắm cả tấm lòng, giới thiệu một nét đẹp văn hóa ẩm thực của quê hương lúa Thái Bình đến với mọi miền đất nước.

Địa chỉ mua Bánh Cáy Làng Nguyễn uy tín

Để mua được Bánh Cáy Làng Nguyễn chính gốc, thơm ngon đúng vị, bạn có thể tìm đến các địa chỉ sau:

Tại Thái Bình

  • Làng Nguyễn, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng: Đây là nơi tốt nhất để tìm mua bánh chính gốc từ các hộ gia đình làm bánh lâu năm. Bạn có thể đến tận nơi, tham quan quy trình làm bánh và chọn mua những mẻ bánh mới ra lò.
  • Các cửa hàng đặc sản tại TP. Thái Bình: Nhiều cửa hàng đặc sản uy tín trong thành phố cũng bày bán Bánh Cáy Làng Nguyễn chất lượng. Hãy tìm những cửa hàng có thương hiệu, nhãn mác rõ ràng.
  • Các chợ truyền thống lớn: Chợ Bo, chợ Quỳnh Coi… cũng là nơi bạn có thể tìm thấy Bánh Cáy, nhưng cần lựa chọn kỹ lưỡng để đảm bảo chất lượng.

Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh

  • Các cửa hàng đặc sản vùng miền: Nhiều cửa hàng chuyên bán đặc sản các tỉnh thành tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh có nhập Bánh Cáy Làng Nguyễn chính gốc.
  • Các siêu thị lớn: Một số hệ thống siêu thị cũng có quầy hàng đặc sản, nơi bạn có thể tìm thấy Bánh Cáy được đóng gói cẩn thận.

Mua hàng trực tuyến

  • Các sàn thương mại điện tử: Shopee, Lazada, Tiki… có nhiều gian hàng bán Bánh Cáy Làng Nguyễn. Hãy đọc kỹ mô tả sản phẩm, xem đánh giá của người mua trước và chọn những shop uy tín.
  • Website/Fanpage của các cơ sở sản xuất uy tín: Nhiều cơ sở sản xuất tại Làng Nguyễn đã xây dựng kênh bán hàng trực tuyến riêng, đảm bảo nguồn gốc và chất lượng sản phẩm.

Khi mua bánh, bạn nên chú ý đến bao bì, nhãn mác, ngày sản xuất và hạn sử dụng để đảm bảo mua được sản phẩm mới và an toàn.

Lời kết

Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món bánh ngon, một đặc sản nức tiếng của Thái Bình, mà còn là kết tinh của lịch sử, văn hóa và sự lao động cần cù, sáng tạo của người dân nơi đây. Từ những nguyên liệu đồng quê giản dị, qua quy trình chế biến công phu, tỉ mỉ, đã tạo nên một thức quà mang hương vị độc đáo, hài hòa, làm say lòng biết bao thực khách.

Nếu có dịp về thăm Thái Bình, đừng quên tìm và thưởng thức món bánh “tiến vua” này, nhâm nhi cùng tách trà nóng và cảm nhận trọn vẹn hương vị quê hương xứ lúa. Chắc chắn rằng, Bánh Cáy Làng Nguyễn sẽ để lại trong bạn những ấn tượng khó quên về một vùng đất giàu truyền thống và một nền ẩm thực tinh tế, đặc sắc.