News

Nhắc đến Thái Bình, người ta không chỉ nhớ về mảnh đất quê hương của “chị Hai năm tấn”, những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, mà còn ấn tượng bởi nền ẩm thực phong phú, đậm đà hương vị đồng quê. Trong bức tranh ẩm thực ấy, Bánh Cáy Làng Nguyễn nổi lên như một nét chấm phá đặc sắc, một món quà quê dung dị nhưng chứa đựng cả tinh hoa văn hóa và niềm tự hào của người dân nơi đây. Đây không chỉ là một món ăn vặt thông thường, mà còn là chứng nhân lịch sử, gắn liền với những câu chuyện thú vị và kỹ thuật chế biến độc đáo được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Hãy cùng chúng tôi bước vào hành trình khám phá hương vị độc đáo của Bánh Cáy Làng Nguyễn, tìm hiểu về nguồn gốc lịch sử, quy trình chế biến công phu và lý do tại sao món bánh này lại trở thành biểu tượng ẩm thực không thể bỏ qua khi đến với Thái Bình.

1. Nguồn gốc lịch sử đầy thú vị của Bánh Cáy Làng Nguyễn

Để hiểu hết giá trị của Bánh Cáy, chúng ta cần ngược dòng thời gian trở về thế kỷ 18. Món bánh trứ danh này gắn liền với tên tuổi của bà Nguyễn Thị Tần, một người phụ nữ tài hoa, khéo léo quê ở Làng Nguyễn (nay thuộc xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình). Tương truyền, vào thời vua Lê Hiển Tông (1740-1786), trong một lần nhà vua về thăm quê ngoại ở Thái Bình, bà Tần đã tự tay sáng tạo ra một món bánh độc đáo với hương vị thơm ngon đặc biệt để dâng lên vua.

Món bánh được làm từ những nguyên liệu hết sức gần gũi của đồng quê như gạo nếp, lạc, vừng, gấc, mỡ lợn,… nhưng qua bàn tay chế biến tài tình của bà, chúng hòa quyện lại tạo thành một thức quà vừa đẹp mắt, vừa ngon miệng. Vua Lê Hiển Tông khi thưởng thức đã tấm tắc khen ngon và vô cùng ấn tượng với màu sắc vàng óng của bánh, trông tựa như trứng con cày (một loài vật nhỏ sống ở đồng ruộng, có trứng màu vàng). Từ đó, nhà vua đã ưu ái đặt tên cho món bánh này là “Bánh Cáy”. Cái tên dân dã ấy đã gắn bó với món đặc sản này cho đến tận ngày nay và Làng Nguyễn cũng trở thành cái nôi khai sinh ra thức quà quý này.

Câu chuyện lịch sử này không chỉ giải thích nguồn gốc của món bánh mà còn cho thấy giá trị văn hóa lâu đời, sự sáng tạo và tinh tế trong ẩm thực của người dân Thái Bình. Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ đơn thuần là món ăn mà còn là niềm tự hào, là di sản ẩm thực được gìn giữ và phát triển qua bao thế hệ.

2. Giải mã tên gọi “Bánh Cáy” – Không phải làm từ con cày!

Như đã đề cập ở trên, tên gọi “Bánh Cáy” do vua Lê Hiển Tông đặt dựa trên màu sắc vàng óng của bánh giống với màu trứng của con cày. Tuy nhiên, theo thời gian và sự lan truyền, nhiều người không biết đến câu chuyện lịch sử này lại lầm tưởng rằng bánh được làm từ thịt con cày hoặc có liên quan gì đó đến loài vật này.

Một cách giải thích khác, và cũng được nhiều người dân địa phương đồng tình hơn, đó là chữ “Cáy” trong tên bánh thực chất là đọc chệch của từ “cay”. Sở dĩ có tên gọi này là vì một trong những nguyên liệu không thể thiếu và tạo nên hương vị đặc trưng của bánh chính là gừng tươi. Vị cay nồng ấm áp của gừng quyện với vị ngọt của đường, vị béo của mỡ, vị bùi của lạc, vừng tạo nên một tổng thể hương vị hài hòa, độc đáo. Cái cay nhẹ nhàng này không những không gây khó chịu mà còn giúp cân bằng vị ngọt béo, làm ấm cơ thể, kích thích vị giác, khiến người ăn cảm thấy thú vị và nhớ mãi.

Vì vậy, có thể khẳng định chắc chắn rằng Bánh Cáy Làng Nguyễn hoàn toàn không liên quan đến con cày về mặt nguyên liệu. Tên gọi của nó hoặc xuất phát từ sự liên tưởng màu sắc của nhà vua, hoặc từ vị cay đặc trưng của gừng – một thành phần quan trọng làm nên linh hồn của món bánh.

3. Những nguyên liệu dân dã làm nên hương vị khó quên

Điều làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của Bánh Cáy Làng Nguyễn chính là sự hòa quyện tinh tế của những nguyên liệu hết sức bình dị, mộc mạc, gắn liền với đời sống nông nghiệp của người dân Thái Bình. Mỗi thành phần đều được lựa chọn kỹ lưỡng, góp phần tạo nên hương vị đặc trưng không thể lẫn vào đâu được:

• Gạo nếp cái hoa vàng: Đây là linh hồn của món bánh. Phải chọn loại gạo nếp cái hoa vàng hạt tròn, mẩy, trắng trong, có mùi thơm đặc trưng của lúa mới. Gạo nếp ngon quyết định độ dẻo, thơm của phần cốm và bỏng gạo trong bánh.
• Gấc: Chọn những quả gấc chín đỏ tươi, gai nở đều để tạo màu vàng cam tự nhiên, đẹp mắt cho bánh. Phần thịt gấc đỏ au không chỉ tạo màu mà còn góp thêm hương vị và dinh dưỡng.
• Lạc (Đậu phộng): Lạc được chọn phải là loại lạc đỏ, hạt đều, chắc, không bị mốc, lép. Lạc được rang chín tới, dậy mùi thơm, giã dập vừa phải để giữ được độ bùi, giòn.
• Vừng (Mè): Thường dùng cả vừng trắng và vừng đen đã đãi sạch vỏ, rang vàng thơm nức. Vừng góp phần tạo độ béo ngậy, thơm lừng và điểm xuyết đẹp mắt trên miếng bánh.
• Mỡ phần: Đây là nguyên liệu tạo nên độ béo ngậy, mềm mượt đặc trưng mà không gây ngán. Mỡ phần được chọn phải là loại mỡ khổ dày, trắng trong, luộc chín tới rồi thái hạt lựu nhỏ, sau đó rim hoặc ngào đường cho đến khi trong veo như những viên mứt nhỏ.
• Gừng tươi: Chọn gừng già, nhánh nhỏ nhưng cay và thơm nồng. Gừng được giã nhỏ hoặc thái sợi mỏng, tạo vị cay ấm đặc trưng, cân bằng vị ngọt béo của bánh.
• Vỏ quýt khô (Trần bì): Vỏ quýt phơi khô, thái sợi nhỏ, tạo mùi thơm aロマ tinh tế, thanh thoát, giúp giảm vị ngọt gắt và làm phong phú thêm hương vị tổng thể.
• Đường kính và Mạch nha: Dùng để tạo vị ngọt và kết dính các nguyên liệu lại với nhau. Tỷ lệ đường và mạch nha cần được cân đối để bánh có độ ngọt vừa phải, không bị cứng hay quá mềm.
• Nước cốt dừa (tùy chọn): Một số nơi có thể thêm nước cốt dừa để tăng độ béo ngậy và thơm cho bánh, nhưng công thức truyền thống thường không có.

Sự kết hợp hài hòa của những nguyên liệu tưởng chừng đơn giản này, dưới bàn tay khéo léo của người thợ làm bánh, đã tạo nên một tuyệt tác ẩm thực mang đậm hồn quê Thái Bình.

4. Quy trình chế biến Bánh Cáy Làng Nguyễn: Kỳ công và tỉ mỉ

Làm Bánh Cáy Làng Nguyễn là cả một nghệ thuật, đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và kinh nghiệm dày dặn của người thợ. Quy trình làm bánh khá phức tạp, trải qua nhiều công đoạn cầu kỳ, mỗi bước đều cần sự chính xác để đảm bảo hương vị cuối cùng hoàn hảo.

4.1. Chuẩn bị nguyên liệu

Tất cả các nguyên liệu như gạo nếp, lạc, vừng, gấc, gừng, vỏ quýt… đều phải được sơ chế cẩn thận. Gạo nếp vo sạch, ngâm đủ thời gian. Lạc, vừng rang chín, đãi sạch vỏ. Gấc bổ đôi, lấy phần ruột đỏ. Gừng cạo vỏ, giã nhỏ hoặc thái chỉ. Vỏ quýt thái sợi.

4.2. Làm cốm nếp và bỏng gạo

• Làm cốm vàng từ gấc: Gạo nếp sau khi ngâm được đồ thành xôi, trộn đều với phần thịt gấc đỏ để tạo màu vàng cam đẹp mắt. Xôi gấc sau đó được giã nhuyễn, cán mỏng, phơi khô rồi thái thành sợi nhỏ như sợi mỳ. Những sợi này sau đó được rang trên chảo gang nóng cho phồng lên thành cốm, có màu vàng tươi và giòn tan.
• Làm bỏng gạo nếp trắng: Phần gạo nếp còn lại cũng được đồ thành xôi, sau đó phơi khô (hoặc sấy) cho hạt gạo săn lại. Tiếp theo, gạo nếp khô được rang trên cát nóng hoặc máy nổ bỏng chuyên dụng để hạt gạo nở bung thành những hạt bỏng trắng xốp, giòn rụm.

Hai loại cốm vàng và bỏng trắng này chính là phần “thân” của bánh, tạo nên cấu trúc xốp giòn đặc trưng.

4.3. Chế biến các thành phần phụ

• Rim mỡ hạt lựu: Mỡ phần luộc chín, thái hạt lựu, sau đó rim nhỏ lửa với đường cho đến khi hạt mỡ trở nên trong veo, giòn sần sật và thấm vị ngọt. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo để mỡ không bị cháy hay quá mềm.
• Rang lạc, vừng: Lạc và vừng được rang riêng cho đến khi chín vàng, dậy mùi thơm. Lạc sau khi rang được xát bỏ vỏ lụa và giã dập vừa phải.
• Sơ chế gừng, vỏ quýt: Gừng tươi giã nhỏ hoặc thái sợi, có thể ngào qua với chút đường. Vỏ quýt khô thái sợi thật mỏng.

4.4. Sên bánh và đóng khuôn

Đây là công đoạn quan trọng nhất, quyết định sự thành bại của mẻ bánh:

• Đun nóng chảy đường kính và mạch nha trên chảo lớn, khuấy đều cho đường tan hoàn toàn và đạt đến độ sánh cần thiết (thử đường bằng cách nhỏ một giọt vào bát nước lạnh, nếu đường đông lại thành giọt tròn mềm là được).
• Cho gừng giã nhỏ, vỏ quýt thái sợi vào nồi nước đường, đảo nhanh tay để dậy mùi thơm.
• Từ từ cho phần cốm gấc vàng, bỏng gạo trắng, lạc rang giã dập, mỡ hạt lựu rim đường vào chảo nước đường đang sôi. Dùng đũa lớn hoặc dụng cụ chuyên dụng đảo đều liên tục và nhanh tay theo một chiều để các nguyên liệu quyện đều vào nhau và thấm đẫm nước đường. Quá trình này cần canh lửa vừa phải, nếu lửa to quá bánh sẽ cháy, lửa nhỏ quá bánh sẽ không đủ độ kết dính.
• Khi hỗn hợp đã quyện đều, sánh lại và nặng tay, nhanh chóng đổ toàn bộ ra một chiếc khuôn lớn hình chữ nhật đã được lót sẵn vừng rang ở đáy.
• Dùng một ống tre lớn hoặc vật nặng hình trụ, lăn qua lăn lại trên bề mặt hỗn hợp để nén chặt bánh xuống. Lực nén phải đều và đủ mạnh để bánh kết dính tốt, không bị vỡ vụn khi cắt.
• Rắc thêm một lớp vừng rang lên bề mặt bánh, tiếp tục lăn nhẹ để vừng bám đều.
• Để bánh nguội hoàn toàn trong khuôn (thường mất vài giờ hoặc qua đêm). Khi bánh đã cứng lại và định hình, người thợ sẽ dùng dao sắc, chuyên dụng để cắt bánh thành những miếng vuông vức hoặc chữ nhật vừa ăn.

Quy trình tỉ mỉ này cho thấy sự đầu tư công sức và tâm huyết của người làm bánh, để mỗi miếng bánh cáy đến tay người thưởng thức đều là một sản phẩm chất lượng, kết tinh từ kinh nghiệm và sự khéo léo.

5. Thưởng thức Bánh Cáy Làng Nguyễn: Tinh hoa hội tụ

Cầm trên tay miếng Bánh Cáy Làng Nguyễn thành phẩm, bạn sẽ bị thu hút ngay bởi vẻ ngoài óng ả, bắt mắt. Bánh có màu vàng cam tự nhiên của gấc, điểm xuyết những hạt lạc nâu đỏ, hạt vừng trắng đen li ti và những viên mỡ trong veo như hổ phách. Bề mặt bánh phủ một lớp vừng rang thơm lừng, tạo cảm giác hấp dẫn khó cưỡng.

Khi đưa miếng bánh lên miệng cắn thử, bạn sẽ cảm nhận được sự hòa quyện tuyệt vời của các hương vị:

• Vị ngọt thanh: Cái ngọt của đường và mạch nha không quá gắt, vừa đủ để làm nền cho các hương vị khác tỏa sáng.
• Vị bùi béo: Vị bùi của lạc rang, vị béo ngậy của vừng và đặc biệt là vị béo mà không ngán của những viên mỡ rim đường giòn sần sật tan trong miệng.
• Vị cay ấm: Vị cay nồng nhẹ nhàng của gừng tươi lan tỏa, cân bằng vị ngọt béo, làm ấm cơ thể và kích thích vị giác.
• Hương thơm nồng nàn: Mùi thơm của gạo nếp mới, của gấc, của lạc vừng rang, của gừng cay, của vỏ quýt thanh thoát quyện lại tạo thành một phức hợp hương thơm vô cùng quyến rũ, đậm chất đồng quê.
• Kết cấu đa dạng: Miếng bánh vừa có độ giòn xốp của bỏng gạo, cốm nếp, vừa có độ dẻo nhẹ của mạch nha, lại thêm độ giòn của lạc, vừng và mỡ rim, tạo cảm giác nhai rất thú vị.

Bánh Cáy Làng Nguyễn ngon nhất là khi thưởng thức cùng một ấm trà xanh nóng hổi. Vị trà thanh chát sẽ làm dịu đi vị ngọt béo của bánh, đồng thời tôn lên hương thơm của các nguyên liệu, tạo nên một sự kết hợp hoàn hảo, đậm đà bản sắc văn hóa Việt. Ngồi nhâm nhi miếng bánh cáy, thưởng thức tách trà nóng trong tiết trời se lạnh thì không còn gì thi vị bằng.

6. Bánh Cáy – Món quà quê mộc mạc mà ý nghĩa

Không chỉ là một món ăn vặt hấp dẫn, Bánh Cáy Làng Nguyễn từ lâu đã trở thành một món quà biếu ý nghĩa, thể hiện tấm lòng của người dân Thái Bình. Mỗi dịp lễ Tết, hay khi có khách phương xa ghé thăm, người ta thường chọn những phong bánh cáy vuông vức, được gói ghém cẩn thận trong giấy bóng kính hoặc hộp giấy trang nhã để làm quà.

Món quà này tuy giản dị nhưng chứa đựng cả tâm tình của người tặng, là hương vị của quê hương, là sự khéo léo, tảo tần của người làm bánh. Tặng bánh cáy là tặng cả một nét văn hóa ẩm thực độc đáo, một câu chuyện lịch sử thú vị của mảnh đất Thái Bình. Đây chắc chắn sẽ là món quà được nhiều người yêu thích, đặc biệt là những ai muốn tìm về hương vị truyền thống, mộc mạc của ẩm thực Việt Nam.

7. Mua Bánh Cáy Làng Nguyễn chuẩn vị ở đâu?

Để thưởng thức hương vị Bánh Cáy Làng Nguyễn chuẩn gốc, bạn có thể tìm mua tại các địa chỉ sau:

7.1. Tại Thái Bình

• Làng Nguyễn, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng: Đây là nơi khai sinh ra món bánh, bạn có thể tìm đến các lò bánh gia truyền tại đây để mua được bánh mới ra lò, thơm ngon nhất. Các thương hiệu nổi tiếng như Hoàng Thắng, Minh Tân, Đại Đồng… đều có cơ sở sản xuất tại đây.
• Trung tâm thành phố Thái Bình: Các cửa hàng đặc sản, siêu thị, chợ lớn tại TP. Thái Bình đều có bán Bánh Cáy Làng Nguyễn của nhiều thương hiệu uy tín.
• Các điểm dừng chân trên Quốc lộ 10: Nhiều cửa hàng đặc sản dọc Quốc lộ 10 đoạn qua Thái Bình cũng bày bán món bánh này phục vụ du khách.

7.2. Tại Hà Nội

• Các cửa hàng đặc sản vùng miền: Nhiều cửa hàng chuyên bán đặc sản các tỉnh tại Hà Nội có nhập Bánh Cáy Thái Bình chính gốc.
• Siêu thị lớn: Một số hệ thống siêu thị lớn như Big C (Go!), VinMart/WinMart đôi khi cũng có bán Bánh Cáy trong khu vực đặc sản.
• Các khu chợ truyền thống: Chợ Hôm, chợ Đồng Xuân đôi khi cũng có các quầy hàng bán đặc sản này.

7.3. Tại TP. Hồ Chí Minh

• Cửa hàng đặc sản phía Bắc: Tìm đến các cửa hàng chuyên kinh doanh đặc sản miền Bắc tại TP.HCM, bạn có thể tìm thấy Bánh Cáy Làng Nguyễn.
• Các hội chợ, phiên chợ nông sản: Thỉnh thoảng, tại các hội chợ đặc sản vùng miền được tổ chức ở TP.HCM, bạn cũng có cơ hội mua được bánh cáy.

7.4. Các kênh trực tuyến

Hiện nay, việc mua Bánh Cáy Làng Nguyễn trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết thông qua các kênh online:

• Website của các cơ sở sản xuất: Nhiều lò bánh uy tín tại Làng Nguyễn đã có website riêng để giới thiệu và bán sản phẩm trực tuyến.
• Các sàn thương mại điện tử: Shopee, Lazada, Tiki… có rất nhiều gian hàng bán Bánh Cáy Làng Nguyễn với nhiều mức giá và thương hiệu khác nhau. Bạn nên đọc kỹ đánh giá của người mua trước khi đặt hàng.
• Các trang mạng xã hội: Facebook, Zalo cũng là nơi nhiều người bán lẻ Bánh Cáy Làng Nguyễn.

Lưu ý: Khi mua bánh, bạn nên chọn những thương hiệu có uy tín, bao bì ghi rõ nguồn gốc xuất xứ, thành phần và hạn sử dụng để đảm bảo chất lượng và an toàn vệ sinh thực phẩm.

8. Lời kết

Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món ăn đặc sản, mà còn là một phần của ký ức, của văn hóa và là niềm tự hào của người dân Thái Bình. Từ những nguyên liệu đồng quê giản dị, qua bàn tay tài hoa và quy trình chế biến công phu, món bánh đã chinh phục biết bao thực khách bởi hương vị độc đáo, sự hòa quyện tinh tế giữa ngọt, bùi, béo, cay, thơm. Nếu có dịp ghé thăm Thái Bình, đừng quên tìm và thưởng thức món bánh đậm đà tình quê này, hoặc mang về làm quà cho người thân, bạn bè để cùng chia sẻ hương vị đặc biệt của ẩm thực đất lúa.