Bánh Cáy Làng Nguyễn: Khám phá hương vị “tiến vua” nức tiếng đất Thái Bình

Trên dải đất hình chữ S, mỗi vùng miền lại tự hào với những món ăn đặc sản mang đậm dấu ấn văn hóa và tinh hoa ẩm thực địa phương. Nhắc đến Thái Bình – “quê hương năm tấn”, người ta không chỉ nhớ đến những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay mà còn nhớ đến hương vị ngọt ngào, bùi thơm, cay nhẹ đặc trưng của Bánh Cáy Làng Nguyễn. Đây không đơn thuần là một món ăn vặt, mà còn là niềm tự hào, là thức quà quê chứa đựng câu chuyện lịch sử và sự tảo tần, khéo léo của người dân nơi đây.

Hãy cùng chúng tôi ngược dòng thời gian, khám phá hành trình từ những nguyên liệu dân dã đến món bánh “tiến vua” nức tiếng và tìm hiểu lý do tại sao Bánh Cáy Làng Nguyễn lại trở thành một phần không thể thiếu trong bản đồ ẩm thực Việt Nam.

1. Nguồn gốc lịch sử – “Bánh tiến vua” của đất Thái Bình

Bánh Cáy có nguồn gốc từ Làng Nguyễn, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Cái tên “Bánh Cáy” không phải xuất phát từ con cáy ngoài đồng như nhiều người lầm tưởng, mà nó gắn liền với một câu chuyện lịch sử thú vị từ thế kỷ 18.

Tương truyền, vào thời vua Lê Hiển Tông (1740-1786), bà Nguyễn Thị Tân, người Làng Nguyễn, đã sáng tạo ra một loại bánh độc đáo từ những nguyên liệu nông sản sẵn có của quê hương như gạo nếp, lạc, vừng, gừng, mỡ lợn… Với bàn tay khéo léo và tấm lòng thơm thảo, bà đã chế biến thành công món bánh có màu sắc vàng óng đẹp mắt, hương vị thơm ngon đặc biệt.

Khi quan tuần phủ về làng, thấy món bánh lạ và ngon nên đã cho người mang tiến vua. Vua Lê Hiển Tông thưởng thức, tấm tắc khen ngon và hỏi tên bánh. Vì bánh có màu vàng giống trứng con cáy ngoài đồng, bà Tân đã tâu là “bánh Con Cáy”. Vua thấy tên gọi dân dã nhưng hương vị lại thanh tao, quý phái nên đã ban cho tên gọi là “Bánh Cáy” và truyền cho dân Làng Nguyễn giữ nghề, làm bánh để dâng tiến vua mỗi dịp lễ Tết.

Từ đó, Bánh Cáy Làng Nguyễn trở thành vật phẩm tiến vua nức tiếng gần xa, mang trong mình niềm tự hào của người dân Thái Bình. Trải qua bao thăng trầm lịch sử, công thức và cách làm bánh vẫn được người dân Làng Nguyễn gìn giữ, lưu truyền qua nhiều thế hệ, trở thành một nét văn hóa ẩm thực đặc sắc của quê lúa.

2. Nguyên liệu làm nên hương vị độc đáo

Điều làm nên sự khác biệt và sức hấp dẫn của Bánh Cáy Làng Nguyễn chính là sự hòa quyện tinh tế của những nguyên liệu tưởng chừng đơn giản, dân dã nhưng lại được chọn lọc và chế biến cầu kỳ.

• Gạo nếp cái hoa vàng: Phải là loại nếp ngon, hạt tròn mẩy, đều, đồ xôi dẻo thơm. Một phần gạo nếp sẽ được đồ thành xôi rồi giã nhuyễn, một phần khác rang thành bỏng nếp (còn gọi là nẻ) giòn tan.
• Gấc và quả dành dành: Đây là hai nguyên liệu tạo màu tự nhiên cho bánh. Gấc tạo màu đỏ cam đẹp mắt cho phần xôi nếp, còn quả dành dành (hoặc bột nghệ) tạo màu vàng tươi cho bỏng nếp.
• Mỡ phần: Chọn loại mỡ khổ ngon, thái hạt lựu nhỏ, luộc sơ rồi rim với đường cho đến khi hạt mỡ trong veo, giòn tan mà không bị ngấy. Đây là bí quyết tạo độ béo ngậy đặc trưng cho bánh.
• Lạc (đậu phộng) và vừng (mè): Được rang chín tới, thơm lừng, góp phần tạo vị bùi, béo cho bánh. Lạc thường được giã dập vừa phải.
• Gừng tươi: Chọn gừng ta củ nhỏ nhưng cay nồng. Gừng giã nhỏ hoặc thái sợi mỏng, rim với đường để tạo vị cay ấm, cân bằng vị ngọt và béo của bánh.
• Mạch nha và đường kính trắng: Tạo độ ngọt và kết dính các nguyên liệu lại với nhau.
• Vỏ quýt (trần bì): Một nguyên liệu không thể thiếu, tạo hương thơm thanh nhẹ, thoang thoảng, giúp bánh không bị ngán.

Sự kết hợp hài hòa giữa các thành phần này, từ vị dẻo thơm của nếp, vị ngọt của đường mạch nha, vị béo ngậy của mỡ phần, vị bùi của lạc vừng, vị cay nồng của gừng và hương thơm của vỏ quýt đã tạo nên một bản giao hưởng hương vị độc đáo, khó quên.

3. Quy trình chế biến công phu, tỉ mỉ

Để làm ra được những chiếc Bánh Cáy Làng Nguyễn chuẩn vị, người thợ phải trải qua nhiều công đoạn phức tạp, đòi hỏi sự kiên nhẫn, tỉ mỉ và kinh nghiệm dày dặn. Mỗi công đoạn đều có những bí quyết riêng được truyền lại qua nhiều đời.

Bước 1: Sơ chế nguyên liệu

• Gạo nếp được chia làm hai phần. Một phần ngâm đủ giờ, đồ thành xôi với nước cốt quả gấc để tạo màu đỏ cam, sau đó giã nhuyễn khi còn nóng. Phần còn lại rang thành bỏng nếp vàng giòn với màu từ quả dành dành.
• Mỡ phần thái hạt lựu, luộc sơ rồi rim đường đến khi trong và giòn.
• Lạc, vừng rang chín thơm, xát vỏ. Lạc giã dập.
• Gừng tươi cạo vỏ, giã nhỏ hoặc thái sợi, rim đường. Vỏ quýt thái sợi nhỏ.

Bước 2: Thắng đường (nấu kẹo)

Đường kính trắng và mạch nha được đun trên lửa nhỏ liu riu cho đến khi tan chảy hoàn toàn và đạt đến độ sánh dẻo nhất định (thử đường vào bát nước lạnh thấy giọt đường không tan, vo viên lại được là đạt). Đây là công đoạn quan trọng, quyết định độ kết dính và bảo quản của bánh.

Bước 3: Trộn bánh

Khi nước đường đã đạt yêu cầu, nhanh tay cho tất cả các nguyên liệu đã chuẩn bị (bỏng nếp, xôi gấc giã nhuyễn, mỡ phần rim, lạc, vừng, gừng rim, vỏ quýt) vào chảo đường. Đảo đều liên tục và nhanh tay trên lửa nhỏ để các nguyên liệu quyện đều vào nhau và ngấm vị ngọt của đường.

Bước 4: Ép khuôn và hoàn thiện

Khi hỗn hợp còn nóng, đổ nhanh vào khuôn gỗ đã được lót sẵn vừng rang và một lớp bột nếp rang mỏng chống dính. Dùng dụng cụ hoặc tay (qua lớp vải) dàn đều và nén chặt hỗn hợp trong khuôn. Lực nén phải đủ mạnh để bánh kết dính tốt, không bị vỡ khi cắt, nhưng cũng không quá chặt làm bánh bị cứng. Rắc thêm một lớp vừng rang lên bề mặt bánh và tiếp tục ép nhẹ.

Để bánh nguội hoàn toàn trong khuôn (thường mất vài giờ hoặc qua đêm) rồi mới lấy ra và cắt thành từng miếng vuông vức hoặc hình chữ nhật vừa ăn. Những miếng bánh có màu vàng óng của bỏng nếp, điểm xuyết màu đỏ cam của gấc, màu trắng trong của mỡ, màu nâu của lạc… trông vô cùng hấp dẫn.

4. Hương vị Bánh Cáy Làng Nguyễn – Tinh hoa ẩm thực quê lúa

Cắn một miếng Bánh Cáy Làng Nguyễn, thực khách sẽ cảm nhận được sự hòa quyện của nhiều hương vị: vị ngọt thanh của đường mạch nha, vị dẻo thơm của xôi nếp gấc, vị giòn tan của bỏng nếp, vị bùi béo của lạc rang và mỡ phần rim, vị cay nồng ấm áp của gừng và hương thơm thanh nhẹ đặc trưng của vỏ quýt.

Độ giòn của bỏng nếp, lạc rang xen lẫn độ dẻo của xôi, độ dai mềm của mứt gừng, độ béo mà không ngấy của mỡ phần tạo nên một kết cấu thú vị, kích thích vị giác. Cái ngọt của bánh không gắt mà dịu nhẹ, quyện với vị cay ấm của gừng làm ấm lòng người thưởng thức, đặc biệt là trong những ngày se lạnh.

Thưởng thức Bánh Cáy Làng Nguyễn đúng điệu nhất là khi nhâm nhi cùng một tách trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm dịu đi vị ngọt béo của bánh, đồng thời làm tôn lên hương thơm của các loại nguyên liệu, tạo nên một trải nghiệm ẩm thực tinh tế và đậm đà bản sắc văn hóa Việt.

5. Bánh Cáy Làng Nguyễn – Món quà quê ý nghĩa

Không chỉ là một món ăn ngon, Bánh Cáy Làng Nguyễn còn mang trong mình giá trị văn hóa và lịch sử sâu sắc. Nó là minh chứng cho sự sáng tạo, đức tính cần cù, chịu khó và bàn tay khéo léo của người nông dân Thái Bình. Từng miếng bánh là kết tinh của hương vị đồng quê, của mồ hôi công sức và tình cảm của người làm bánh.

Ngày nay, Bánh Cáy Làng Nguyễn đã trở thành món quà đặc sản không thể thiếu của du khách mỗi khi có dịp ghé thăm Thái Bình. Những hộp bánh vuông vắn, đẹp mắt, mang hương vị quê nhà là món quà ý nghĩa để dành tặng người thân, bạn bè phương xa, như một cách chia sẻ niềm tự hào về ẩm thực đất Việt.

6. Mua Bánh Cáy Làng Nguyễn chuẩn vị ở đâu?

Để thưởng thức hương vị Bánh Cáy Làng Nguyễn chính gốc và đảm bảo chất lượng, bạn có thể tìm mua tại các địa chỉ uy tín sau:

• Tại Thái Bình:
  • Làng Nguyễn, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng: Đây là nơi “khai sinh” ra món bánh, bạn có thể đến tận làng để tham quan và mua bánh tại các lò sản xuất truyền thống. Một số thương hiệu nổi tiếng tại làng như Bánh Cáy Hoàng Thắng, Bánh Cáy Thanh Truyền,…
  • Các cửa hàng đặc sản tại TP. Thái Bình: Nhiều cửa hàng dọc các tuyến phố chính như Trần Hưng Đạo, Lê Lợi… có bán Bánh Cáy Làng Nguyễn.
• Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh:
  • Các cửa hàng đặc sản vùng miền: Nhiều cửa hàng chuyên bán đặc sản các tỉnh thành có bày bán Bánh Cáy Làng Nguyễn uy tín.
  • Siêu thị lớn: Một số hệ thống siêu thị cũng có quầy hàng đặc sản, nơi bạn có thể tìm thấy sản phẩm này.
• Mua trực tuyến:
  • Các sàn thương mại điện tử: Shopee, Lazada, Tiki… có nhiều gian hàng chính hãng hoặc nhà phân phối Bánh Cáy Làng Nguyễn.
  • Website/Fanpage của các thương hiệu: Các cơ sở sản xuất uy tín thường có kênh bán hàng online riêng.

Khi mua, bạn nên chú ý chọn các sản phẩm có bao bì nhãn mác rõ ràng, ghi rõ nguồn gốc xuất xứ Làng Nguyễn, Nguyên Xá, Đông Hưng, Thái Bình và còn hạn sử dụng để đảm bảo chất lượng tốt nhất.

Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món bánh, mà là cả một câu chuyện về lịch sử, văn hóa và tình người của mảnh đất Thái Bình. Nếu có dịp về thăm quê lúa hoặc đơn giản là muốn tìm một hương vị quà quê độc đáo, đừng quên thưởng thức và mang về những phong Bánh Cáy thơm ngon, đậm đà tình nghĩa này nhé!