Thái Bình, mảnh đất “quê hương năm tấn”, không chỉ nổi tiếng với những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay mà còn níu chân du khách bởi nền ẩm thực phong phú, mang đậm dấu ấn đồng quê. Trong vô vàn món ngon vật lạ đó, sẽ thật thiếu sót nếu không nhắc đến Bánh Cáy Làng Nguyễn – một thức quà quê giản dị nhưng ẩn chứa cả một câu chuyện lịch sử và tinh hoa ẩm thực của người dân nơi đây. Miếng bánh vuông vức, rực rỡ sắc màu và đong đầy hương vị, từ lâu đã trở thành niềm tự hào, một biểu tượng không thể tách rời khi nhắc về Thái Bình.
Hãy cùng chúng tôi ngược dòng thời gian, khám phá hành trình từ những nguyên liệu đồng quê mộc mạc đến món đặc sản trứ danh, và tìm hiểu lý do vì sao Bánh Cáy Làng Nguyễn lại có sức hấp dẫn đặc biệt đến vậy.
1. Nguồn Gốc Lịch Sử Lâu Đời Của Bánh Cáy Làng Nguyễn
Câu chuyện về Bánh Cáy Làng Nguyễn đưa chúng ta trở về thế kỷ 18, tại Làng Nguyễn, thuộc xã Nguyễn Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Tương truyền, vào năm 1739, dưới thời vua Lê Hiển Tông, có một người phụ nữ tài hoa tên là Nguyễn Thị Tân đã sáng tạo ra một loại bánh độc đáo từ những sản vật sẵn có của quê hương.
Bà đã khéo léo kết hợp gạo nếp, lạc, vừng, mỡ lợn… để làm ra một thứ bánh dẻo thơm, bùi ngậy. Khi dâng lên tiến vua, vua Lê Hiển Tông thưởng thức và vô cùng yêu thích hương vị đặc biệt này. Thấy những hạt nếp cái hoa vàng sau khi đồ xôi gấc có màu đỏ hồng, được xắt nhỏ trông tựa như trứng con cáy (một loài cua nhỏ sống nhiều ở vùng duyên hải Thái Bình), nhà vua đã đặt tên cho món bánh này là “Bánh Trứng Cáy”, sau này dân gian gọi tắt là Bánh Cáy.
Từ đó, Bánh Cáy không chỉ là món ăn dân dã mà còn mang trong mình dấu ấn lịch sử, gắn liền với sự công nhận của hoàng gia. Nghề làm bánh được lưu truyền qua nhiều thế hệ ở Làng Nguyễn, trở thành một nét văn hóa ẩm thực đặc sắc của vùng đất Thái Bình.
2. Khám Phá Nguyên Liệu Dân Dã Làm Nên Hương Vị Đặc Trưng
Điều làm nên sự khác biệt và sức hấp dẫn của Bánh Cáy chính là sự hòa quyện tinh tế của các nguyên liệu tưởng chừng đơn giản nhưng lại được chọn lọc kỹ càng. Tất cả đều là những sản vật quý giá của đồng đất Thái Bình:
- Gạo nếp cái hoa vàng: Đây được xem là “linh hồn” của món bánh. Phải là loại nếp cái hoa vàng mới gặt, hạt tròn mẩy, trắng trong, có mùi thơm đặc trưng. Gạo nếp quyết định độ dẻo, thơm và vị ngọt nền của bánh.
- Gấc và Quả dành dành: Hai loại quả này được dùng để tạo màu tự nhiên cho bánh. Gấc tạo màu đỏ cam rực rỡ, còn quả dành dành (hay chi tử) đồ với xôi nếp sẽ cho ra màu vàng tươi đẹp mắt. Việc sử dụng màu tự nhiên không chỉ giúp bánh đẹp mà còn an toàn và mang hương vị riêng.
- Lạc (Đậu phộng) và Vừng (Mè): Được lựa chọn kỹ, rang chín tới để dậy mùi thơm bùi, tạo độ giòn và cung cấp vị béo ngậy tự nhiên.
- Mỡ phần: Một nguyên liệu không thể thiếu, tạo nên vị béo ngậy đặc trưng và giúp kết dính các thành phần. Mỡ được chọn phải là mỡ khổ, luộc chín, thái hạt lựu rồi ngào với đường kính cho đến khi trong veo như mứt. Công đoạn này đòi hỏi sự khéo léo để mỡ không bị cháy và đạt độ giòn, béo mà không ngấy.
- Gừng tươi và Vỏ quýt: Gừng già giã nhỏ hoặc thái sợi, vỏ quýt phơi khô thái chỉ. Hai nguyên liệu này thêm vào giúp cân bằng vị ngọt béo của bánh, tạo hương thơm nồng ấm, cay nhẹ rất tinh tế.
- Mứt bí: Thái hạt lựu, góp phần tạo thêm vị ngọt thanh và độ giòn sần sật cho bánh.
- Mạch nha hoặc Đường kính: Chất tạo ngọt và kết dính chính, giúp các nguyên liệu quyện vào nhau thành một khối dẻo dai.
Sự kết hợp hài hòa của những nguyên liệu đồng quê này đã tạo nên một bản giao hưởng hương vị độc đáo, không thể tìm thấy ở bất kỳ loại bánh nào khác.
3. Quy Trình Chế Biến Cầu Kỳ – Tinh Hoa Nghệ Thuật Ẩm Thực
Để làm ra được những phong Bánh Cáy thơm ngon, chuẩn vị Làng Nguyễn, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn tỉ mỉ, đòi hỏi sự kiên nhẫn, khéo léo và kinh nghiệm dày dặn. Quy trình có thể tóm gọn qua các bước chính sau:
- Chuẩn bị nếp: Gạo nếp cái hoa vàng được vo sạch, ngâm đủ giờ cho mềm. Sau đó chia làm hai phần: một phần đồ với gấc để tạo màu đỏ cam, phần còn lại đồ với nước quả dành dành để tạo màu vàng. Xôi phải đồ chín tới, dẻo nhưng không nát.
- Giã xôi và làm “cáy”: Xôi sau khi đồ chín được cho vào cối giã nhuyễn khi còn nóng. Công đoạn này khá vất vả, đòi hỏi sức khỏe và kỹ thuật để xôi nhuyễn mịn. Xôi đã giã nhuyễn được cán thành tấm mỏng, sau đó cắt thành những sợi nhỏ như sợi mì hoặc hạt lựu (đây chính là phần “cáy” – giả làm trứng cáy) rồi đem sấy hoặc phơi thật khô giòn.
- Sơ chế các nguyên liệu khác: Lạc, vừng rang chín, xát vỏ. Mỡ phần luộc chín, thái hạt lựu, ngào đường. Gừng, vỏ quýt thái sợi nhỏ. Mứt bí thái hạt lựu.
- Rang “cáy”: Phần “cáy” khô được rang lại trên chảo cho phồng giòn và thơm hơn.
- Trộn bánh: Đây là công đoạn quan trọng nhất. Đun nóng chảy mạch nha hoặc đường kính với một ít nước gừng tươi. Khi đường tới độ sánh dẻo nhất định (thử đường), nhanh tay cho tất cả các nguyên liệu đã chuẩn bị vào: “cáy” rang giòn, lạc, vừng, mỡ ngào đường, mứt bí, vỏ quýt, gừng. Đảo đều liên tục trên lửa nhỏ để hỗn hợp quyện vào nhau và đường áo đều các nguyên liệu.
- Ép khuôn: Khi hỗn hợp còn nóng, đổ nhanh vào khuôn gỗ đã được lót sẵn vừng rang hoặc bột nếp rang. Dùng dụng cụ nén chặt tay để bánh kết dính tốt, không bị vỡ khi cắt. Khuôn bánh thường là hình chữ nhật.
- Hoàn thiện: Để bánh nguội hoàn toàn trong khuôn, sau đó lấy ra, cắt thành từng miếng vuông vức vừa ăn và đóng gói.
Mỗi công đoạn đều chứa đựng bí quyết riêng, được truyền từ đời này sang đời khác, làm nên giá trị không chỉ về hương vị mà còn về văn hóa của Bánh Cáy Làng Nguyễn.
4. Hương Vị Độc Đáo Khó Quên Của Bánh Cáy Thái Bình
Cắn một miếng Bánh Cáy Làng Nguyễn, thực khách sẽ cảm nhận được cả một thế giới hương vị phong phú đang tan chảy trong miệng. Đó là:
- Vị ngọt thanh: Cái ngọt của mạch nha, của đường, của mứt bí quyện lại, không quá gắt mà dịu dàng, vừa phải.
- Vị béo ngậy: Đến từ mỡ phần ngào đường giòn tan và dầu tự nhiên của lạc, vừng rang. Cái béo này không gây ngán mà lại làm tăng sự hấp dẫn, đậm đà cho miếng bánh.
- Vị bùi thơm: Đặc trưng của lạc rang, vừng rang chín tới, lan tỏa trong khoang miệng.
- Vị cay ấm: Chút cay nhẹ, thơm nồng của gừng tươi và vỏ quýt khô giúp cân bằng vị ngọt béo, tạo nên một hậu vị ấm áp, dễ chịu.
- Độ dẻo, giòn: Bánh có độ dẻo vừa phải của nền nếp, xen lẫn là độ giòn của “cáy” rang, của lạc, vừng và mỡ ngào đường, tạo nên một kết cấu thú vị khi nhai.
Bánh Cáy ngon nhất là khi thưởng thức cùng một tách trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm tôn lên vị ngọt béo của bánh, đồng thời giúp thanh lọc vị giác, khiến trải nghiệm ẩm thực càng thêm trọn vẹn. Cái thú ngồi nhâm nhi miếng bánh cáy, uống chén trà sen thơm ngát giữa tiết trời se lạnh của miền Bắc thật khó gì sánh bằng.
5. Bánh Cáy Làng Nguyễn – Món Quà Quê Bình Dị Mà Đậm Đà Tình Nghĩa
Không chỉ là một món ăn ngon, Bánh Cáy Làng Nguyễn còn mang nhiều ý nghĩa văn hóa sâu sắc:
- Tinh hoa ẩm thực: Bánh Cáy là kết tinh của sự sáng tạo, đức tính cần cù, chịu khó và bàn tay khéo léo của người dân Thái Bình. Nó thể hiện sự trân trọng những sản vật mà thiên nhiên ban tặng.
- Hương vị quê hương: Đối với những người con Thái Bình xa xứ, Bánh Cáy là hương vị gợi nhớ về quê nhà, về những kỷ niệm tuổi thơ, về không khí ấm áp của gia đình, đặc biệt là trong những dịp Lễ, Tết.
- Món quà ý nghĩa: Vào dịp Tết Nguyên Đán hay những ngày lễ quan trọng, Bánh Cáy thường được bày trên bàn thờ gia tiên như một sự tưởng nhớ cội nguồn. Nó cũng là món quà biếu trân trọng, thể hiện tình cảm chân thành, mộc mạc của người tặng gửi đến bạn bè, người thân. Phong bánh vuông vức, đẹp mắt, mang ý nghĩa của sự đủ đầy, viên mãn.
- Biểu tượng du lịch: Ngày nay, Bánh Cáy đã vượt ra khỏi Làng Nguyễn, trở thành một trong những đặc sản nổi tiếng nhất của Thái Bình, được du khách tìm mua làm quà mỗi khi có dịp ghé thăm mảnh đất này.
6. Địa Chỉ Mua Bánh Cáy Làng Nguyễn Chuẩn Vị
Để thưởng thức hương vị Bánh Cáy Làng Nguyễn chính gốc, bạn có thể tìm mua tại:
- Tại Thái Bình:
- Làng Nguyễn, xã Nguyễn Xá, huyện Đông Hưng: Đây là nơi tốt nhất để mua bánh chuẩn vị, trực tiếp từ các lò làm bánh gia truyền lâu năm.
- Các cửa hàng đặc sản tại thành phố Thái Bình: Nhiều cửa hàng uy tín bày bán Bánh Cáy Làng Nguyễn chính hiệu.
- Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh:
- Các cửa hàng đặc sản vùng miền: Tìm đến các cửa hàng chuyên bán đặc sản các tỉnh phía Bắc.
- Một số siêu thị lớn: Có khu vực bán đặc sản địa phương.
- Các phiên chợ quê, hội chợ nông sản: Thường có gian hàng giới thiệu Bánh Cáy Thái Bình.
- Mua online:
- Các sàn thương mại điện tử: Shopee, Lazada, Tiki… có nhiều gian hàng bán Bánh Cáy.
- Website của các cơ sở sản xuất uy tín: Một số thương hiệu Bánh Cáy Làng Nguyễn đã xây dựng website riêng để bán hàng trực tuyến (ví dụ như Hồng Lam cũng có bán).
Lưu ý: Khi mua Bánh Cáy, bạn nên chọn những thương hiệu có uy tín, kiểm tra kỹ bao bì, nguồn gốc xuất xứ và hạn sử dụng để đảm bảo chất lượng và hương vị chuẩn nhất.
Lời kết
Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món bánh ngon, mà còn là một di sản văn hóa ẩm thực quý báu của người Thái Bình. Từ câu chuyện lịch sử thú vị, quy trình chế biến công phu đến hương vị độc đáo không thể trộn lẫn, tất cả đã làm nên sức sống bền bỉ cho món đặc sản này qua hàng trăm năm. Nếu có dịp về thăm Thái Bình, đừng quên tìm và thưởng thức Bánh Cáy Làng Nguyễn, hoặc mang về làm quà cho người thân, để cùng chia sẻ hương vị đậm đà tình quê của mảnh đất hiền hòa này.
