Mục lục

Giới thiệu: Tiếng Thơm Bánh Cay Đất Lúa

Nhắc đến Thái Bình, người ta không chỉ nhớ đến những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, những điệu hát chèo ngọt ngào mà còn nhớ đến một nền ẩm thực phong phú, đậm đà hương vị đồng quê. Trong vô vàn món ngon vật lạ của mảnh đất “quê hương năm tấn”, có một thức quà quê dân dã nhưng lại mang trong mình cả một câu chuyện lịch sử và bí quyết chế biến độc đáo, đó chính là Bánh Cay Làng Nguyễn. Món bánh không chỉ là đặc sản nức tiếng gần xa mà còn là niềm tự hào của người dân xã Nguyễn Xá, huyện Đông Hưng.

Khác với cái tên dễ gây hiểu lầm, vị “cay” của bánh không đến từ ớt hay con cáy (một loài cua nhỏ sống ở đồng ruộng) mà lại đến từ vị cay nồng ấm áp của gừng tươi. Bánh là sự hòa quyện tinh tế giữa vị dẻo thơm của gạo nếp cái hoa vàng, vị ngọt thanh của đường, vị béo ngậy của mỡ phần, bùi bùi của lạc vừng và hương thơm đặc trưng của gừng, vỏ quýt… Tất cả tạo nên một thức quà giản dị mà cuốn hút, khiến ai đã một lần nếm thử đều nhớ mãi.

Bánh Cay Làng Nguyễn - Đặc sản Thái Bình

Hãy cùng chúng tôi khám phá hành trình thú vị của món bánh đặc sản này, từ nguồn gốc lịch sử gắn liền với cung đình đến quy trình chế biến thủ công cầu kỳ và hương vị độc đáo không thể nào quên.

Nguồn Gốc Lịch Sử: Từ Làng Nguyễn Đến Bàn Tiệc Vua Lê

Bánh Cay có nguồn gốc từ Làng Nguyễn, xã Nguyễn Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình. Đây là một làng nghề truyền thống nổi tiếng với nhiều sản vật địa phương. Theo các bậc cao niên trong làng kể lại và những gì được ghi chép, món bánh này gắn liền với câu chuyện về một người phụ nữ tài hoa, khéo léo tên là Nguyễn Thị Tần.

Tương truyền, vào khoảng thế kỷ 18, dưới thời vua Lê Hiển Tông, bà Nguyễn Thị Tần, một người con của Làng Nguyễn, đã sáng tạo ra món bánh này. Với sự đảm đang và óc sáng tạo, bà đã kết hợp những nguyên liệu sẵn có, vô cùng dân dã của đồng quê như gạo nếp, gừng, mỡ lợn, lạc, vừng… để làm ra một loại bánh có hương vị mới lạ, độc đáo.

Tiếng lành đồn xa, món bánh ngon của bà Tần nức tiếng khắp vùng. Trong một dịp nhà vua vi hành qua địa phương, bà đã mạnh dạn dâng lên vua món bánh đặc biệt do chính tay mình làm. Vua Lê Hiển Tông sau khi thưởng thức đã tấm tắc khen ngon bởi hương vị hài hòa, vừa ngọt ngào, vừa béo bùi, lại có chút cay thơm đặc trưng của gừng làm ấm lòng người. Nhà vua vô cùng yêu thích và đã hỏi về tên gọi của món bánh.

Do bánh có vị cay thơm của gừng, lại được làm bởi người phụ nữ Làng Nguyễn, nên vua đã ưu ái đặt cho hai cái tên: một là “Bánh Cay” theo hương vị đặc trưng, hai là “Bánh Tiến Vua” để ghi nhận việc bánh được dâng lên và được nhà vua yêu thích. Từ đó, Bánh Cay Làng Nguyễn không chỉ là món ăn dân dã mà còn mang trong mình niềm tự hào về một sản vật được vua khen.

Trải qua bao thăng trầm lịch sử, nghề làm Bánh Cay ở Làng Nguyễn vẫn được gìn giữ và trao truyền qua nhiều thế hệ. Người dân nơi đây luôn ý thức được giá trị văn hóa và lịch sử của món bánh, coi đó là báu vật của làng và không ngừng nỗ lực để duy trì chất lượng, hương vị truyền thống.

Nguyên Liệu Dân Dã – Tinh Túy Của Đất Trời Thái Bình

Điều làm nên sự đặc biệt của Bánh Cay Làng Nguyễn không nằm ở những nguyên liệu cao sang, đắt tiền mà chính ở sự kết hợp tài tình những sản vật bình dị, quen thuộc của đồng quê Bắc Bộ. Mỗi thành phần đều được lựa chọn kỹ lưỡng, mang đậm dấu ấn của vùng đất Thái Bình.

  • Gạo nếp cái hoa vàng: Đây là “linh hồn” của món bánh. Phải chọn loại gạo nếp cái hoa vàng hạt tròn, mẩy, trắng trong, được trồng trên chính đất Thái Bình mới cho ra thứ bánh dẻo thơm đúng vị. Gạo được ngâm đủ giờ, vo sạch trước khi đồ thành xôi.
  • Gấc và quả dành dành: Hai nguyên liệu tự nhiên này được dùng để tạo màu vàng óng đẹp mắt cho bánh. Gấc tạo màu đỏ cam pha vàng, còn quả dành dành cho màu vàng tươi. Sự kết hợp này không chỉ giúp bánh có màu sắc hấp dẫn mà còn an toàn cho sức khỏe, thay thế hoàn toàn phẩm màu công nghiệp.
  • Mỡ phần: Chọn loại mỡ khổ dày, tươi ngon. Mỡ được thái hạt lựu nhỏ, sau đó ướp với đường kính trắng trong một thời gian dài (ít nhất nửa tháng) để mỡ trở nên trong veo, giòn tan và không còn mùi hôi, khi ăn có vị béo ngọt mà không ngấy. Đây là một trong những bí quyết tạo nên hương vị đặc trưng của bánh.
  • Lạc (đậu phộng) và vừng (mè): Lạc chọn loại hạt mẩy, rang chín tới, xát vỏ. Vừng trắng cũng được rang thơm. Cả hai góp phần tạo nên vị bùi, thơm cho bánh.
  • Gừng tươi: Đây chính là nguyên liệu tạo nên cái tên “Bánh Cay”. Gừng được chọn lọc kỹ, không quá non cũng không quá già, giã nhỏ hoặc thái chỉ, mang lại vị cay ấm, thơm nồng đặc trưng, giúp cân bằng vị ngọt béo của bánh.
  • Vỏ quýt: Vỏ quýt hôi phơi khô, thái chỉ nhỏ, tạo thêm một lớp hương thơm thanh nhẹ, độc đáo cho món bánh.
  • Các nguyên liệu khác: Mứt bí thái hạt lựu, cơm dừa nạo sấy khô, một ít mạch nha hoặc đường kính để tạo độ ngọt và kết dính.

Nguyên liệu làm Bánh Cay Làng Nguyễn

Sự hòa quyện của tất cả các nguyên liệu tưởng chừng đơn giản này, qua bàn tay khéo léo của người thợ, đã tạo nên một món bánh với hương vị phức hợp, tinh tế và đầy lôi cuốn.

Quy Trình Chế Biến Kỳ Công: Bí Quyết Tạo Nên Hương Vị Trăm Năm

Để làm ra chiếc Bánh Cay Làng Nguyễn chuẩn vị, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn tỉ mỉ, đòi hỏi sự kiên nhẫn, khéo léo và kinh nghiệm dày dặn. Đây là một quy trình thủ công truyền thống được lưu giữ qua nhiều thế hệ.

  1. Chuẩn bị nguyên liệu: Đây là khâu tốn nhiều thời gian nhất. Như đã nói, mỡ phần phải được thái hạt lựu và ướp đường ít nhất nửa tháng. Gạo nếp ngâm đủ độ. Gấc bỏ hạt, lấy phần thịt đỏ. Quả dành dành giã nhỏ, ngâm nước nóng để lấy màu vàng. Lạc, vừng rang thơm. Gừng, vỏ quýt sơ chế sạch, thái nhỏ. Mứt bí, dừa chuẩn bị sẵn sàng.
  2. Nấu xôi: Gạo nếp sau khi ngâm được trộn đều với thịt gấc và nước cốt dành dành để tạo màu, sau đó đồ thành xôi. Xôi phải chín đều, dẻo nhưng không nát.
  3. Giã xôi: Xôi sau khi đồ chín còn nóng hổi sẽ được cho vào cối đá và giã nhuyễn bằng tay. Đây là công đoạn đòi hỏi sức khỏe và kỹ thuật. Phải giã thật nhanh và đều tay khi xôi còn nóng để khối bột nếp trở nên mịn màng, dẻo quánh và hòa quyện hoàn toàn.
  4. Trộn nhân: Bột nếp sau khi giã nhuyễn được trộn đều với các nguyên liệu đã chuẩn bị: mỡ phần đã ướp đường, lạc rang, vừng rang, gừng tươi, vỏ quýt, mứt bí, dừa khô, mạch nha (hoặc đường). Tỷ lệ các nguyên liệu phải được gia giảm theo công thức bí truyền để tạo ra hương vị hài hòa nhất.
  5. Cán bánh: Hỗn hợp bột và nhân được dàn đều ra một mặt phẳng sạch, sau đó dùng ống hoặc chai thủy tinh cán mỏng thành những tấm bánh lớn có độ dày vừa phải (khoảng 0.3 – 0.5 cm).
  6. Cắt bánh: Tấm bánh lớn sau khi cán sẽ được cắt thành những miếng nhỏ hình chữ nhật hoặc hình thoi vừa ăn.
  7. Sấy hoặc phơi khô: Đây là công đoạn quan trọng quyết định độ giòn và thời gian bảo quản của bánh. Bánh sau khi cắt được xếp lên phên và đem phơi nắng tự nhiên hoặc sấy trong lò ở nhiệt độ thích hợp cho đến khi khô hoàn toàn. Bánh khô đạt chuẩn khi cầm lên thấy nhẹ, cứng và có màu vàng đẹp mắt.

Công đoạn làm Bánh Cay Làng Nguyễn

Quy trình làm bánh tuy phức tạp và tốn nhiều công sức nhưng chính sự cầu kỳ, tỉ mỉ trong từng công đoạn đã tạo nên giá trị và hương vị không thể thay thế của Bánh Cay Làng Nguyễn.

Hương Vị Đặc Trưng: Ngọt, Bùi, Béo, Dẻo Và Chút Cay Nồng Ấm Áp

Bánh Cay Làng Nguyễn thành phẩm có sức hấp dẫn khó cưỡng ngay từ cái nhìn đầu tiên. Bánh có màu vàng óng đẹp mắt, điểm xuyết những hạt lạc, vừng, miếng mỡ trong veo và sợi gừng, vỏ quýt li ti.

Bánh Cay Làng Nguyễn vàng óng, hấp dẫn

Khi đưa miếng bánh lên miệng, cảm nhận đầu tiên là độ giòn nhẹ (nếu sấy khô kỹ) hoặc độ dẻo mềm (nếu để ẩm hơn một chút, tùy sở thích và cách bảo quản). Tiếp đến là sự hòa quyện của các hương vị:

  • Vị ngọt thanh: Cái ngọt của bánh rất vừa phải, không gắt, đến từ đường và mạch nha, đủ để làm nền cho các hương vị khác tỏa sáng.
  • Vị dẻo thơm: Đặc trưng của gạo nếp cái hoa vàng chất lượng cao, lưu luyến nơi đầu lưỡi.
  • Vị béo ngậy: Đến từ những hạt mỡ phần đã được ướp đường kỹ lưỡng, trong veo, giòn tan, béo mà không hề gây ngán.
  • Vị bùi bùi: Của lạc rang và vừng rang thơm lừng, làm tăng thêm sự hấp dẫn khi nhai.
  • Hương thơm phức hợp: Mùi thơm của nếp mới, của gừng, của vỏ quýt quyện vào nhau tạo thành một phức hợp hương thơm độc đáo, vừa dân dã lại vừa tinh tế.
  • Vị cay nhẹ đặc trưng: Đây chính là điểm nhấn làm nên tên tuổi của bánh. Vị cay ấm nồng của gừng tươi lan tỏa nhẹ nhàng trong khoang miệng, cân bằng hoàn hảo vị ngọt béo, giúp người ăn cảm thấy ấm áp, dễ chịu và không bị ngấy, đặc biệt là vào những ngày se lạnh.

Hương vị độc đáo của Bánh Cay Làng Nguyễn

Một lần nữa cần nhấn mạnh, vị “cay” trong Bánh Cay Làng Nguyễn hoàn toàn đến từ gừng tươi, không phải vị cay xé lưỡi của ớt. Đây là vị cay thơm, ấm áp, rất đặc trưng và dễ chịu.

Thưởng Thức Bánh Cay: Trải Nghiệm Ẩm Thực Độc Đáo

Bánh Cay Làng Nguyễn ngon nhất khi được thưởng thức cùng một tách trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm tôn lên vị ngọt béo của bánh, đồng thời giúp làm sạch vị giác, khiến bạn cảm nhận rõ hơn sự hòa quyện tinh tế của các loại hương vị.

Ngồi nhâm nhi miếng bánh cay giòn tan hay dẻo thơm, cảm nhận vị ngọt, bùi, béo, cay nhẹ lan tỏa, cùng với chén trà nóng trong một buổi chiều se lạnh hay những lúc rảnh rỗi quả là một thú vui tao nhã. Đây không chỉ là một món ăn vặt thông thường mà còn là cách để bạn trải nghiệm một phần văn hóa ẩm thực độc đáo của vùng đất Thái Bình.

Thưởng thức Bánh Cay Làng Nguyễn cùng trà nóng

Bánh Cay cũng là món quà quê ý nghĩa mà bạn có thể mua về làm quà cho người thân, bạn bè sau chuyến du lịch Thái Bình. Món bánh mộc mạc, giản dị nhưng chứa đựng cả tấm lòng và sự khéo léo của người dân nơi đây chắc chắn sẽ làm ấm lòng người nhận.

Địa Chỉ Mua Bánh Cay Làng Nguyễn Uy Tín

Để mua được Bánh Cay Làng Nguyễn chuẩn vị, bạn có thể tìm đến:

  • Trực tiếp tại Làng Nguyễn, xã Nguyễn Xá, huyện Đông Hưng, Thái Bình: Đây là nơi tốt nhất để bạn mua được bánh mới làm, đảm bảo chất lượng và có cơ hội tìm hiểu thêm về làng nghề truyền thống. Nhiều gia đình trong làng vẫn giữ nghề làm bánh gia truyền.
  • Các cửa hàng đặc sản Thái Bình: Tại trung tâm thành phố Thái Bình và các thị trấn lớn, có nhiều cửa hàng chuyên bán đặc sản địa phương, trong đó có Bánh Cay Làng Nguyễn.
  • Tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh: Một số cửa hàng đặc sản vùng miền hoặc các siêu thị lớn cũng có bán Bánh Cay Làng Nguyễn. Tuy nhiên, cần kiểm tra kỹ nguồn gốc và hạn sử dụng.
  • Mua online: Hiện nay, nhiều cơ sở sản xuất uy tín tại Làng Nguyễn đã có các kênh bán hàng trực tuyến qua website, mạng xã hội hoặc các sàn thương mại điện tử. Đây là cách tiện lợi để bạn mua bánh dù ở bất cứ đâu. Khi mua online, hãy chọn những địa chỉ có thông tin rõ ràng, đánh giá tốt từ người mua trước.

Bánh Cay Làng Nguyễn đóng gói làm quà

Giá Bánh Cay Làng Nguyễn thường không quá cao, phù hợp với túi tiền của nhiều người. Khi mua, bạn nên chú ý đến bao bì, nhãn mác, nguồn gốc xuất xứ và hạn sử dụng để đảm bảo mua được sản phẩm chất lượng.

Lời Kết: Món Quà Quê Mang Đậm Hồn Đất Thái Bình

Bánh Cay Làng Nguyễn không chỉ đơn thuần là một món ăn đặc sản mà còn là kết tinh của sự sáng tạo, khéo léo và đức tính cần cù của người dân Thái Bình. Từ những nguyên liệu dân dã, qua quy trình chế biến thủ công đầy tâm huyết, món bánh mang đến hương vị độc đáo, hài hòa giữa ngọt – béo – bùi – dẻo – cay, ẩn chứa trong đó cả câu chuyện lịch sử về một sản vật tiến vua.

Nếu có dịp về thăm Thái Bình, đừng quên tìm và thưởng thức món Bánh Cay Làng Nguyễn trứ danh này. Hoặc bạn cũng có thể dễ dàng tìm mua món quà quê ý nghĩa này qua các kênh bán hàng để chia sẻ hương vị đặc biệt của ẩm thực đất lúa với người thân và bạn bè. Chắc chắn rằng, vị cay nồng ấm áp và hương thơm đặc trưng của bánh sẽ để lại trong bạn những ấn tượng khó phai về mảnh đất và con người nơi đây.