News

Nhắc đến Thái Bình, người ta không chỉ nhớ đến những cánh đồng lúa thẳng cánh cò bay, những làn điệu chèo mượt mà, mà còn nhớ đến hương vị độc đáo của một thức quà quê dân dã nhưng lại mang trong mình cả một câu chuyện lịch sử – Bánh Cáy Làng Nguyễn. Món bánh này không chỉ là niềm tự hào của người dân địa phương mà còn là một “đại sứ ẩm thực” hấp dẫn du khách gần xa.

Hãy cùng khám phá hành trình từ những nguyên liệu đồng quê đến món bánh “tiến vua” nức tiếng, và tìm hiểu lý do tại sao Bánh Cáy Làng Nguyễn lại có sức hút đặc biệt đến vậy.

Mục lục

• Nguồn gốc và Lịch sử “Bánh Tiến Vua” Làng Nguyễn
• Giải mã tên gọi “Bánh Cáy” – Không phải từ con Cày!
• Nguyên liệu dân dã – Tinh hoa đồng quê Thái Bình
• Quy trình chế biến công phu – Bí quyết làm nên tuyệt tác
• Hương vị Bánh Cáy Làng Nguyễn – Bản giao hưởng của vị giác
• Thưởng thức Bánh Cáy đúng điệu
• Mua Bánh Cáy Làng Nguyễn chính gốc ở đâu?

Nguồn gốc và Lịch sử “Bánh Tiến Vua” Làng Nguyễn

Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ đơn thuần là một món ăn ngon mà còn gắn liền với một giai thoại lịch sử thú vị. Tương truyền, vào thế kỷ 18, dưới triều vua Lê Hiển Tông, tại làng Nguyễn (nay thuộc xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng, tỉnh Thái Bình) có bà Nguyễn Thị Tần, một người phụ nữ nổi tiếng khéo tay, hay làm.

Vốn xót thương nhà vua tuổi cao sức yếu, ăn uống kém ngon miệng, bà đã trăn trở tìm tòi, sáng tạo ra một loại bánh mới từ những nông sản sẵn có của quê hương như gạo nếp, lạc, vừng, gấc,… Món bánh có màu sắc đẹp mắt, hương vị thơm ngon, vừa dẻo vừa giòn, lại có chút cay ấm của gừng giúp kích thích vị giác.

Khi dâng lên vua, vua Lê Hiển Tông thưởng thức thấy rất hài lòng, tấm tắc khen ngon và cảm động trước tấm lòng của bà. Nhà vua đã hỏi tên món bánh lạ, nhưng vì là món bánh mới làm, chưa có tên gọi chính thức, bà Tần đã tâu xin vua ban tên. Nhìn những miếng bánh có màu vàng óng, điểm xuyết hạt trắng, hạt đen giống trứng con cáy (một loài cua nhỏ sống ở đồng ruộng), vua đã đặt tên cho món bánh là “Bánh Cáy“.

Từ đó, Bánh Cáy trở thành vật phẩm quý được dùng để tiến vua và được lưu truyền, phát triển mạnh mẽ tại Làng Nguyễn, trở thành đặc sản nức tiếng gần xa. Danh hiệu “Bánh Tiến Vua” cũng gắn liền với món bánh này, thể hiện niềm tự hào về nguồn gốc cao quý và chất lượng hảo hạng.

Giải mã tên gọi “Bánh Cáy” – Không phải từ con Cày!

Nhiều người lần đầu nghe tên “Bánh Cáy” thường lầm tưởng nó có liên quan đến con cày (con trâu) hoặc được làm từ con cáy. Tuy nhiên, sự thật hoàn toàn không phải vậy.

Như đã đề cập ở phần lịch sử, cái tên “Bánh Cáy” do vua Lê Hiển Tông đặt dựa trên sự liên tưởng về màu sắc và hình dáng của những hạt nếp, vừng, lạc lẫn trong miếng bánh giống như trứng của con cáy. Con cáy là loài giáp xác nhỏ, sống nhiều ở bờ ruộng, bờ mương vùng đồng bằng Bắc Bộ, có màu sắc khá đặc trưng.

Một giả thuyết khác lại cho rằng, tên bánh xuất phát từ vị cay nồng đặc trưng của gừng tươi – một trong những nguyên liệu không thể thiếu. Vị cay ấm này không chỉ tạo điểm nhấn hương vị mà còn giúp cân bằng vị ngọt béo của bánh, làm ấm cơ thể, rất thích hợp để thưởng thức vào những ngày se lạnh. Từ “cay” được đọc chệch thành “cáy” theo cách phát âm địa phương.

Dù theo cách giải thích nào, có một điều chắc chắn: tên gọi “Bánh Cáy” không hề liên quan đến con vật dùng để cày ruộng. Đây là một nét thú vị trong văn hóa ẩm thực, cho thấy sự quan sát tinh tế và óc liên tưởng phong phú của người xưa.

Nguyên liệu dân dã – Tinh hoa đồng quê Thái Bình

Điều làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của Bánh Cáy Làng Nguyễn chính là sự hòa quyện tinh tế từ những nguyên liệu tưởng chừng đơn giản, mộc mạc nhưng lại được chọn lọc kỹ lưỡng từ chính sản vật của đồng quê Thái Bình:

• Gạo nếp: Phải là loại nếp cái hoa vàng hoặc nếp quýt hạt tròn, mẩy, dẻo thơm đặc trưng của vùng lúa Thái Bình. Gạo nếp quyết định độ dẻo, nền tảng của bánh.
• Gấc: Chọn những quả gấc chín đỏ tươi, gai nở đều để tạo màu vàng đỏ tự nhiên đẹp mắt và hương thơm thoang thoảng cho phần “cái bánh”.
• Lạc (Đậu phộng): Lạc ta hạt nhỏ, mẩy, được rang chín tới, thơm bùi.
• Vừng (Mè): Vừng trắng và vừng đen được làm sạch, rang thơm, tạo độ bùi và điểm xuyết màu sắc cho bánh.
• Mỡ phần: Chọn mỡ khổ hoặc mỡ gáy lợn tươi ngon, luộc chín, thái hạt lựu nhỏ rồi rim với đường cho đến khi miếng mỡ trở nên trong veo, giòn tan mà không ngấy. Đây là một thành phần tạo nên độ béo ngậy đặc trưng.
• Gừng tươi: Gừng già, cay nồng, giã nhỏ hoặc thái sợi, vừa tạo hương thơm, vừa thêm vị cay ấm cân bằng vị ngọt.
• Vỏ quýt (Trần bì): Vỏ quýt khô thái sợi nhỏ, tạo thêm một lớp hương thơm thanh nhẹ, độc đáo.
• Mạch nha hoặc Đường kính trắng: Chất kết dính và tạo vị ngọt thanh cho bánh.

Sự kết hợp hài hòa giữa các nguyên liệu này không chỉ mang lại hương vị thơm ngon mà còn thể hiện sự trù phú của vùng đất nông nghiệp Thái Bình.

Quy trình chế biến công phu – Bí quyết làm nên tuyệt tác

Để làm ra một mẻ Bánh Cáy Làng Nguyễn thơm ngon đúng chuẩn, người thợ phải trải qua rất nhiều công đoạn cầu kỳ, tỉ mỉ, đòi hỏi sự khéo léo và kinh nghiệm dày dặn. Quy trình này có thể tóm gọn qua các bước chính:

1. Chuẩn bị “cái bánh”:
   • Gạo nếp được chia làm hai phần. Một phần đồ xôi với nước quả gấc để tạo màu vàng đỏ (gọi là xôi gấc). Phần còn lại đồ xôi trắng.
   • Xôi chín tới được giã nhuyễn ngay khi còn nóng. Đây là công đoạn nặng nhọc, đòi hỏi sức khỏe và kỹ thuật để xôi thật mịn và dẻo.
   • Xôi đã giã được cán mỏng, cắt thành miếng nhỏ rồi đem phơi hoặc sấy khô cho thật giòn. Những miếng nếp khô giòn này được gọi là “cái bánh” hoặc “con cái”.
   • “Cái bánh” sau đó được rang hoặc chiên cho phồng giòn tan.
2. Chuẩn bị các nguyên liệu khác:
   • Lạc, vừng rang chín thơm, xát bỏ vỏ lụa (đối với lạc).
   • Mỡ phần thái hạt lựu, luộc sơ, để ráo rồi rim với đường cho miếng mỡ trong, giòn.
   • Gừng tươi giã nhỏ, vắt lấy nước cốt hoặc thái sợi. Vỏ quýt thái sợi.
3. Nấu nước đường (nước hàng): Đường kính trắng (hoặc mạch nha) được đun nóng chảy cùng nước cốt gừng và một ít nước lọc cho đến khi sánh lại, đạt độ “tới” nhất định (thử nhỏ vào nước lạnh thấy giọt đường đông lại là được). Bước này rất quan trọng, quyết định độ ngọt và khả năng kết dính của bánh.
4. Trộn bánh: Nhanh tay cho tất cả nguyên liệu đã chuẩn bị (cái bánh, lạc, vừng, mỡ đường, vỏ quýt) vào chảo nước đường đang nóng, đảo đều liên tục cho các thành phần quyện vào nhau và nước đường bao phủ đều.
5. Ép khuôn và hoàn thiện:
   • Đổ hỗn hợp bánh còn nóng vào khuôn gỗ đã được lót sẵn vừng rang hoặc giấy chống dính.
   • Dùng dụng cụ nén chặt bánh xuống để các nguyên liệu kết dính tốt và bánh có độ chắc mịn.
   • Để bánh nguội hoàn toàn rồi mới cắt thành miếng vuông vức hoặc hình chữ nhật vừa ăn.

Mỗi công đoạn đều ẩn chứa những bí quyết riêng được truyền lại qua nhiều thế hệ, tạo nên sự khác biệt cho Bánh Cáy Làng Nguyễn chính gốc.

Hương vị Bánh Cáy Làng Nguyễn – Bản giao hưởng của vị giác

Thưởng thức một miếng Bánh Cáy Làng Nguyễn là trải nghiệm một bản giao hưởng hương vị đầy tinh tế. Cảm nhận đầu tiên là độ giòn tan của “cái bánh” và mỡ đường, kế đến là sự dẻo thơm của nền nếp cái hoa vàng. Vị ngọt thanh của đường mật quyện cùng vị béo ngậy của mỡ, vị bùi bùi của lạc rang, vừng rang tạo nên một tổng thể hài hòa.

Điểm nhấn đặc biệt chính là vị cay nhẹ, thơm nồng của gừng tươi và hương thơm thoang thoảng của vỏ quýt. Chính vị cay này giúp cân bằng vị ngọt béo, khiến cho bánh ăn hoài không ngán, đồng thời lưu lại dư vị ấm áp nơi cuống họng.

Màu sắc của bánh cũng rất hấp dẫn với nền vàng óng của đường mật, điểm xuyết màu vàng đỏ của gấc, màu trắng ngà của “cái bánh”, màu nâu của lạc, màu đen của vừng và màu trắng trong của mỡ đường. Tất cả tạo nên một bức tranh ẩm thực mộc mạc mà đầy cuốn hút.

Thưởng thức Bánh Cáy đúng điệu

Bánh Cáy Làng Nguyễn ngon nhất khi được thưởng thức cùng một ấm trà xanh nóng hổi. Vị chát nhẹ của trà sẽ làm tôn lên vị ngọt béo của bánh, đồng thời giúp thanh lọc vị giác, khiến cho việc thưởng thức trở nên trọn vẹn hơn. Nhâm nhi miếng bánh cáy giòn thơm, uống ngụm trà nóng trong tiết trời se lạnh hay những buổi sum họp gia đình thì còn gì tuyệt vời bằng.

Mua Bánh Cáy Làng Nguyễn chính gốc ở đâu?

Để mua được Bánh Cáy Làng Nguyễn chuẩn vị, bạn có thể tìm đến các địa chỉ sau:

• Tại Thái Bình:
  • Làng Nguyễn, xã Nguyên Xá, huyện Đông Hưng: Đây là nơi “khai sinh” ra món bánh, bạn có thể đến tận làng để tham quan và mua bánh tại các lò sản xuất gia truyền.
  • Thành phố Thái Bình: Nhiều cửa hàng đặc sản uy tín trên các tuyến phố chính như Trần Hưng Đạo, Lê Lợi,… có bán Bánh Cáy Làng Nguyễn. Hãy tìm các thương hiệu lâu đời, có uy tín.
• Tại Hà Nội: Các cửa hàng đặc sản vùng miền, siêu thị lớn hoặc các khu chợ truyền thống (như chợ Hôm, chợ Đồng Xuân) đôi khi cũng có bán Bánh Cáy Thái Bình. Tuy nhiên, cần kiểm tra kỹ nguồn gốc và thương hiệu.
• Tại TP. Hồ Chí Minh: Tìm kiếm tại các cửa hàng chuyên bán đặc sản miền Bắc hoặc các siêu thị lớn có quầy hàng đặc sản.
• Mua trực tuyến: Nhiều cơ sở sản xuất tại Làng Nguyễn và các nhà phân phối đã có website, fanpage hoặc bán hàng qua các sàn thương mại điện tử uy tín (Shopee, Lazada, Tiki…). Đây là lựa chọn tiện lợi cho những ai ở xa.

Lưu ý: Khi mua, hãy chọn những gói bánh có bao bì ghi rõ nguồn gốc “Làng Nguyễn” hoặc “Nguyên Xá, Đông Hưng”, kiểm tra hạn sử dụng và chọn các thương hiệu uy tín để đảm bảo chất lượng và hương vị chính gốc.

Bánh Cáy Làng Nguyễn không chỉ là một món quà quê thơm thảo mà còn là niềm tự hào, là di sản ẩm thực của người dân Thái Bình. Nếu có dịp ghé thăm vùng đất này, đừng quên tìm mua và thưởng thức hương vị độc đáo của món bánh “tiến vua” này. Chắc chắn rằng, vị ngọt bùi, béo thơm, cay nhẹ đặc trưng của Bánh Cáy sẽ để lại trong bạn những ấn tượng khó quên về ẩm thực đồng bằng Bắc Bộ.